آیا جنگ « ساحلستان » به وقوع خواهد پیوست ؟

فیلیپ له مری ترجمه حوا بختیاری

مداخله نظامی فرانسه در مالی در حالی انجام گرفت که به نظر نمی رسید مداخله نظامی بین المللی در شمال این کشور که تائید و مجوز سازمان ملل را کسب کرده ، نزدیک باشد. اگر چه فرانسه نظر مساعدی در این مورد داشت اما الجزایر و کشورهای غرب افریقا ترجیح می دادند از راه مذاکره وارد شوند. در مقابل این تردیدها و بی تابی مردم، ارتش مالی در صدد به دست گرفتن دوباره ی امور دولتی است.مقاله زیر به بررسی وضعیت مالی پیش از مداخله نظامی می پردازد.

آقای شیخ عبودو توره(Cheaka Aboudou Toure)، نماینده اختصاصی اتحادیه کشور های غرب افریقا(Cedeao) در مالی، اوایل ماه دسامبر ، در باماکو با تاسف ابراز داشت:« در کدام کشور دیگری می توان چنین تمرکزی از بحران را یافت؟» بحران سیاسی : تمام نهاد ها از زمان کودتای مارس ۲۰۱۲ که شاهد سرنگونی رئیس جمهور آقای آمادو تومانی توره(Amadou Toumani Toure) (۱) بود، در معرض خطر هستند. موضوع امنیتی : ارتشی دلسرد وناامید، با تجهیزات اندک، که ژنرال هایش دیگر اونیفورم نمی پوشند . مسئله قلمرو : کشوری که به دو قسمت تقسیم شده ، منطقه ی شمال که تحت کنترل جنبش های اسلامی است ( به خصوص القاعده در مغرب اسلامی AQMI ) که نیروهایشان را در بستری از جنایت میان مرزی و شورش طوارق گرد هم آورده اند . بالاخره از جنبه ی بشر دوستانه : حضور هشت صد هزار پناهنده و جابجا شده در کشور . با این وجود، یک دیپلمات اهل توگو برآنست که کشور زنده است، مردم پر توان و شجاعند، بیمارستان ها در حال فعالیتند : « فقط رهبرانی لایق و با کفایت کم دارد ! ».

فرمانده کودتاچی که خیال می کند ژنرال دوگل است

نماینده اتحادیه کشور های غرب افریقا(Cedeao) گمان نمی کرد به این درستی تشخیص داده باشد. چند روز بعد، روز ۱۱ دسامبر، زیر فشار نظامیان به رهبری فرمانده آمادو هایا سانوگو(Amadou Haya Sanogo)، عامل کودتا، نخست وزیر «استعفایش» را به طرز اسف باری در تلویزیون اعلام کرد . آقای شیخ مودیبو دیارا (Cheikh Modibo Diarra)، علی رغم سابقه حرفه ای درخشان که با تکیه بر آن خود را در روز انتصابش، ۱۷ آوریل گذشته معرفی کرده بود، دیگر محبوبیتی نداشت . آقای تیه بیله درامه(Tiebile Drame) ، وزیر سابق و رهبر حزب برای تجدید حیات ملی( Parena) که بارها کاندید انتخابات ریاست جمهوری بوده، پرسشگرانه عنوان می کند: مگر نه اینکه در هر صورت این یک « بلوف بزرگ » بود؟ . برای اوسابقه در ناسا (National Aeronautics and Space Administration) و ریاست میکروسافت افریقا و آمد و شد به قصر های افریقایی و هر شب مکالمه تلفنی با باراک اوباما ، فریبی بیش نبوده : «عاملان کودتا در جستجوی فرد جدیدی بودند؛ برایمان یک فرازمینی، فاقد تجربه مملکت داری، سیاستمداری و مدیریت اجرایی به ارمغان آوردند.»

از شرایط دشوار در درون تشکیلات گذار که سه هفته بعد ازکودتای مارس ۲۰۱۲ توسط اتحادیه کشور های غرب افریقا(Cedeao) ، و با مشارکت پاریس مستقر شده بود؛ مطلع بودیم : گروه سه نفره – ریاست جمهوری، نخست وزیر و ارتش – که در سفارت فرانسه به عنوان « راه حلی که کمتر بد و اشتباه است » معرفی شده بود، اما آقای سلیف کتا(Salif Keita)، خواننده ، آن را با لحنی محبت آمیز، مار سه سر توصیف می کند. در حقیقت این سه، نه در مورد بازگشت به مشروعیت قانون اساسی و نه درباره اتخاذ تصمیم و اقدام در مورد بحران موجود در شمال کشور با هم تفاهم نداشتند : آیا می بایست در انتظار کمک اتحادیه اروپا و اتحادیه کشور های غرب افریقا(Cedeao) برای بازسازی ارتش مالی ماند یا برای باز پس گیری شهر هایی که دقیقا یک سال پیش به چنگ شورشیان طوارق و گروه های اسلام گرای افراطی افتاده ، بی درنگ دست به حمله زد ؟

آقای بابا حیدرا(Baba Haidara)، نماینده شهر تومبوکتوکه مانند تمام نمایندگان شمال، از حوزه انتخابیه اش اخراج شده، علت مشکلات را وضعیت غیر ممکن سه قطبی بودن حکومت می داند: یک فرمانده و کودتاچی سابق که « خود را دوگل تصورکرده، مبارزی در برابر اشتغالگری» ؛ یک رئیس جمهورموقت هفتاد ساله آقای تیاکومبا ترائوره(M.Tiancoumba Traore) که بدون داشتن مشروعیت توسط ا اتحادیه کشور های غرب افریقا(Cedeao) تحمیل شده؛ و یک نخست وزیر آقای دیارا(Diarra)، داماد رئیس جمهور سابق آقای موسی ترائوره (Moussa Traore) (۱۹۹۱-۱۹۶۸) که « گمان می کرد واقعا قدرت تام را در اختیار دارد و دچار جاه طلبی شد». با این توصیف ها، نماینده تومبوکتو می افزاید: «اختلاف نظر ها در همه ی موارد در بین جامعه و سیاستمداران مالی» وجود دارد و « ورود خطرناک روحانیون در بازی سیاسی» که موفق شده اند قانون خانواده ای با محدودیت های بیشتر برای زنان را تحمیل کرده و وزارت خانه مذاهب و آئین ها را تاسیس کنند.

فرمانده سانوگو(Sanogo) که به نظر طرفدارانش یک جور رابین هود به شمار می آید و در باماکو، چهره ای مردمی است گفته تجهیزات تخلیه شده در کونارکی در حال ارسال به باماکو(پایتخت) می باشند و به محض دریافت آنها توسط واحد های مربوطه، شروع حملات نیازی به چراغ سبز یا حمایت ارتش های منطقه و فرانسه نخواهد داشت ودیگر «بحث چند ساعت» خواهد بود . در این میان در اطراف منطقه موپتی( Mopti ) ، گروه های ناهمگن شبه نظامی دفاع از خود متشکل از سونگه (Songhai ) و پل(Peuls)، و مانند گاندا ایزو(Ganda Izo) (فرزندان میهن) یا بون با هاوی(Boun Ba Hawi)( مرگ بهتر از ننگ و بی آبرویی)، تشکیل شده که با در دست داشتن تفنگ های قدیمی و باتون آماده حرکت به طرف شمال هستند که نظامیان برای آرام کردنشان دچار مشکل شده اند .

ارتش مالی از جانب مردم تحت فشار قرار گرفته، چون متوجه نمی شوند چرا نمی توان بر این « تصرف واشغالگری خارجی» فائق شد. آیا ارتش می تواند به تنهایی وارد عمل شود؟ کودتای ماه مارس ۲۰۱۲ باعث در هم شکسته شدن شبکه ی فرماندهی شد، شورش نظامیان بر علیه افسران عالی رتبه روی داد و سپس شکاف و گسستگی بین کلاه سبز ها (پیاده نظام) و کلاه قرمز ها (چتر بازها) پدید آمد. نه ماه بعد، هنوز ارتش به گفته ی فرمانده سانوگو، از آمادگی لازم برخوردار نیست . از تعداد رسمی نفرات که بالغ بر ده هزار نفر می باشد ، در حقیقت مالی پنج هزار پرسنل «مفید» در اختیار دارد که از آن میان تنها دو هزار عنصر با انگیزه و آماده وجود دارد . جذب دو هزار نیرو از میان جوانان روستایی که مقاوم تر و مصمم تر از اهالی پایتخت هستند برنامه ریزی شده . اما باز در برابرحدود چهار هزار جنگجویی ناکافی است که خیلی از آن ها کار کشته و آزموده اند و تجربه نبرد صحرایی دارند و به وسیله ی گروه های شورشی در شمال مالی به کار گرفته شده اند: که شامل استقلال طلبان طوارق عضو جنبش ملی برای آزادی آزاواد (MNLA) آزاواد و گروه های جهاد گرا از جمله القاعده در مغرب اسلامی( AQMI) و جنبش برای یکتایی و جهاد در غرب افریقا(Mujao) می باشند.

اسلام گرایان حتی یک مرکز بهداشت و یک داروخانه راسالم نگذاشتند

به گفته ی کارشناسان اروپایی، حداقل شش تا هشت ماه برای آماده سازی و از نو بنا کردن تجهیزات و ادوات نظامی لازم است . حمله را می توان برای اواخر فصل باران ، از ماه سپتامبر ۲۰۱۳ بررسی و پیش بینی کرد : فاز اول ، شهر ها و احتمالا یک فاز دوم که بدون شک مستلزم پشتیبانی هوایی می باشد که «محل استقرار تروریست ها » در کوه ها را مورد هدف قرار دهد. ریسک و خطری که وجود دارد این است که با آزاد سازی یک یا دوشهر – در جریان عملیاتی سریع- ارتش نتواند امنیت پشت جبهه را تامین کرده و برتری خود را حفظ کند : « امکان دارد طرف مقابل از انگیزه ی بالاتری برخوردار باشد. آیا یک نفر از اهالی جنوب مالی می خواهد یا می تواند به آسانی در منطقه شمال بجنگد ؟» . این سوالی است که یکی از کارشناسان مطرح می کند و یاد آور می شود که بین ماه ژانویه تا آوریل سال ۲۰۱۲ سربازان در شمال مالی تجهیزات خود را رها کرده و با آشفتگی عقب نشینی کردند ؛ آن ها ضربه روحی شدیدی ازصحنه ی قتل عام و بریدن سرها در پادگان Aguelhok خورده بودند که در ماه ژانویه به دست نیروهای جنبش ملی برای آزادی آزاواد (MNLA ) و انصار الدین صورت گرفته بود.

از حمله نیروهای جنبش ملی برای آزادی آزاواد (MNLA ) به شهر های شمال ، در ژانویه ۲۰۱۲ – سومین مورد در بیست سال گذشته – ، توافق هایی که میان قدرت مرکزی و اقلیت طوارق منعقد شده بطور وسیعی در پایتخت مورد انتقاد قرار گرفته است : آقای درامه (Drame) تاکید می کند که این توافق ها بسیار سخاوتمندانه بوده و در عمل فضای وسیعی عاری از سلاح را ایجاد کرده که به «مناطق خاکستری» مبدل می شوند که در آن ها امکان هر قاچاقی فراهم می شود و همین طور برای جهاد گرایان که به دنبال استقرار و ریشه دار کردن «خلافت» خود می باشند . ارتش مالی ، به گفته ی یک روزنامه نگار،« تنها کشوری در جهان می باشد که به این شکل از سرزمینش محروم و بی بهره شده » .

سیاستمداران و هم چنین افکار عمومی از «مسئله شمال » بیمار و ناخوش است، ودر حالتی بین ملال وخستگی و انزجار بسر می برد . مردم در کنار جابجا شده ها زندگی می کنند و بیشتر اوقات مخارجشان را تقبل می کنند . مقام عالی رتبه سابق اتحادیه افریقا که در حال حاضر نماینده ویژه سازمان ملل متحد برای غرب افریقا است ، آقای سعید جنت (Said Djinnit) اهل الجزایر به آقای بان کی مون گفته که طوارق های مالی مدت پنجاه سال است که در حاشیه قرار گرفته اند؛ در صورتی که به واسطه ی پیمان ملی که در ژانویه ۱۹۹۱ منعقد شد بیش از سه هزار نفر از مبارزین شان و از جمله ده ها افسر عرب و طوارق به صفوق ارتش ملحق شدند . تعداد زیادی اوایل ۲۰۱۲ از خدمت گریختند، تعدادی از نمایندگان طوارق هم کرسی های مجلس را ترک کردند تا دوباره اسلحه به دست گیرند .

جنبش ملی برای آزادی آزاواد (MNLA ) به عنوان جنایتکار و دشمن شماره یک در جنوب شناخته شده و متهم است که راه را برای گروه های افراطی باز کرده . برخی حمله تند و شدید به جنبشی می کنند که «اقلیت در اقلیت» بوده و به عنوان « آخرین سلاح میکروفون» را در دست دارد یا « سرزمینی به وسعت صحنه ی فیلم برداری ( شیکه تلویزیونی بین المللی ) فرانس ۲۴». سفارت فرانسه تایید می کند که شرکت پی در پی جنبش ملی برای آزادی آزاواد (MNLA ) در رسانه های گروهی فرانسه، تاثیر ویرانگر و مخربی داشته است . کمتر کسی است که در یابد چرا فرانسه یا میانجیگران بورکینایی با سر سختی سعی در بازگرداندن جنبش ملی برای آزادی آزاواد (MNLA ) به صحنه را دارند ، در حالی که آن ها هیچ شهر بزرگی در شمال را در دست ندارند: تومبوکتو در دست القاعده در مغرب اسلامی( AQMI) است در شهر گائو(Gao)، جهاد در غرب افریقا(Mujao) فرمانروایی می کند و کنترل شهر کیدال(Kidal) در اختیار انصار الدین است .

رئیس جمعیت اتباع منطقه کیدال ، دکتر آکوری آگ ایخنان(Akory Ag Ikhnane)، از این بیم دارد که شروع عملیات نظامی در یک چشم بر هم زدن تمام این جنبش ها را به هم پیوند زده و باعث ضود که « رقابت ها ی کوچکشان را فراموش کنند» . در شمال و همین طور در جنوب، مردم عصبانی و خشمگین به «شکار و تعقیب طوارق ها » بپردازند . این سبب می شود که چند دستگی طایفه ای در شمال مالی که در حال حاضر با مشکل روبرو شده کاملا از بین برود. دکتر ایخنان که رئیس یک آزمایشگاه دولتی است دیگر در باماکو احساس امنیت نمی کند…

تمامی نمایندگان ، کارمندان دولت وتاجران شمال مالی که به پایتخت رفته اند ، برای اطلاع از آخرین اخبار پای تلفن هایشان نشسته اند، شهردار گوندام (Goundam)، خانم اومو سال سک (Oumou Sall Seck)،از غارت شهرش با شانزده هزار سکنه که در مسیر جاده استراتژیک تومبوکتو واقع شده پرده بر می دارد : درهای شکسته، پنجره های کنده ، اشیای به سرقت رفته. « اسلام گرایان حتی مرکز بهداشت و داروخانه را هم تخریب کردند . قطعات صیفی کاری شده توسط زنان را از بین برده و پمپ های موتوری را ضبط کردند ». این خانم که نایب رئیس ائتلاف برای مالی می باشد حکایت می کند که با حمله جوانان مسلح با باتون و سنگ از حضورزنان و حتی محجبه ها در بازار جلوگیری کردند و آن ها را مجبور کردند محصولاتشان را از پشت پرده بفروشند . شکار آنتن های ماهواره ای که امواج «شیطانی » را دریافت می کنند، جریان دارد. پلیس اسلامی مردم را برای داستان کوتاه و بلندی لباس ، مصرف مشرویات الکلی یا استعمال دخانیات دستگیر می کند، سنگسار و قطع عضو جزای زنا و دزدی می باشد . به غیر از وز وز متناوب هواپیما های بدون سرنشین ، به گفته ی یک مقام سازمان پزشکان جهان بلژیک مستقر در شمال مالی، اخیرا هواپیماهای مرموزی در کیدال و تومبوکتو فرود آمده اند که معلوم نیست محموله شان: آذوقه و مواد خوراکی، اسلحه ویا مواد مخدربوده . خانم سک( Seck ) (۳) اشاره میکند : مردم فکر می کنند این ها از قطر می آید.

ناتو و فرانسه ساحل را به منطقه ای انفجاری تبدیل کرده اند

میانجیگران اتحادیه کشور های غرب افریقا(Cedeao) معتقد هستند که مقامات موقت در باماکو زمان را هدر داده اند . آقای درامه(Drame )، تایید می کند ، « این باردیگر کشور های اروپایی جلو و افریقایی ها پشت سر نیستند: این یک عملیات نظامی بین المللی است که تحت فرماندهی افریقایی صورت می گیرد » مسئله کمک به ارتش ملی برای ایفای نقش اول است ،این مبنای طرح عملیاتی اتحادیه کشور های غرب افریقا(Cedeao) را تشکیل می دهد .

نگران از وقایعی که در لیبی رخ داده و باعث شده بود که پاریس عملیات را در دست گیرد، عده ای نسبت به عملگرایی فرانسوی بدگمان و بی اعتماد بودند. آقای محمد تابوره، مجری هماهنگی بین سازمان های میهنی مالی( Copam) به افشای «تعرض ناتو، ایالات متحده و فرانسه نخست از طریق لیبی می پردازد: آن ها منطقه ساحل را به انباری از باروت (۴) و منطقه ای انفجاری تبدیل کرده اند، سپس قدرتی مطابق میلشان را برای آماده سازی و استقبال از نیروی های اتحادیه کشور های غرب افریقا(Cedeao) تحمیل کردند» .

سازمان زیر مجموعه منطقه ای می داند که امکانات لجستیکی لازم برای شرکت دراین جنگ نامتقارن در منطقه ای کوهستانی و بیابانی که حتی مردم جنوب مالی هم باآن آشنا نیستند را در اختیار ندارد.آقای توره حساب و کتاب ها را انجام داده و می گوید:«رفتن به جنگ مستلزم تدارک و آماده سازی است»: بین ماه آوریل و نوامبر ۲۰۱۲، یازده گرد هم آیی ستاد رهبری نظامی منطقه ای، چهار جلسه شورای میانجیگری و امنیت و هفت دیدار سران دولتی صورت گرفته .

بر این مبنا است که میانجیگران اتحادیه کشور های غرب افریقا(Cedeao) و آقای به لز کومپاره(Blaise Compare) از بورکینا و آقای گودلاک جوناتان(Goodluck Jonathan) از نیجریه موفق شدند با حمایت و پشتیبانی الجزایر جنبش هایی را که اکثرشان از طوارق ها تشکیل شده و دولت مالی را به انجام مذاکرات وادار سازند، با قبول اینکه در اصولی قاطعیت کامل خواهند داشت و مباحثی چون تمامیت ملی و جدایی مذهب از سیاست غیر قابل مذاکره خواهند بود . آقای توره چنین خلاصه می کند: «درعمل نه خبری از جدایی طلبی و نه از اجرای موازین شرعی است و لزوم قطع رابطه با قاچاقچیان مواد مخدر و تروریست های بین المللی قید شده» .

برنامه وسیعی در پیش رو ……

نوشته ی: آقای فیلیپ له مری، روزنامه نگار، فرستاده ویژه لوموند دیپلماتیک

۱- مقاله آقای ژاک دلکروز، زوال و نابودی رویای دموکراتیک در مالی ، لوموند دیپلماتیک ، سپتامبر ۲۰۱۲.

http://ir.mondediplo.com/article1885.html

۲- مجله ژون آفریک، پاریس، ۲ دسامبر ۲۰۱۲.

۳- علاوه بر این که امیرنشین قطرسرمایه مدارس دینی را تامین می کند ، قرار دادی ماه اوت گذشته در دوحه بین حلال احمر قطر و صلیب سرخ مالی منعقد شده. نیروهای ویژه قطری که در سال ۲۰۱۱ در لیبی به کار گرفته شده بودند در سال ۲۰۱۲ در سوریه نیز فعالیت داشتند، در یک گزارشی ستاد سرپرستی اطلاعات نظامی در فرانسه ، برحضور مشاورین این کشور در کنار نیروهای انصار الدین تاکید می شود.

۴- مقاله «منطقه ساحل چگونه به بشکه باروت تبدیل شد؟»، لوموند دیپلماتیک آوریل ۲۰۱۲.

http://ir.mondediplo.com/article1807.html

این مقاله در چارچوب همکاری میان انسان شناسی و فرهنگ و سایت دوستان لوموند دیپلماتیک منتشر می شود و در فرانسه در ژانویه ۲۰۱۳ به انتشار رسیده است.