یکی از اهداف اساسی تاسیس و استمرار فعالیت پایگاه اطلاع رسانی انسان شناسی و فرهنگ، فراهم آوردن مواد تحقیقاتی اساسی برای دانشجویان ایرانی و تعلیم مهارت های مهم علمی به ایشان است. یکی از این مهارت ها تهیه کتابشناسی/ماخذشناسی های علمی در حوزه دانش انسان شناسی است. تاکنون ماخذشناسی های زیادی در پایگاه انسان شناسی و فرهنگ منتشر شده است. اما به جهت یکسان شدن فعالیت دانشجویان عزیز، پایگاه انسان شناسی و فرهنگ، اقدام به انتشار آئین نامه ماخذشناسی خود می نماید. این آئین نامه بنابر نیاز فوری دانشجویان تنظیم شده و به این علت هرگز به مسائل نظری نگارش ماخذشناسی نمی پردازد و اصولی را طرح می نماید که به ساده ترین شکل، ماخذشناسی هائی برای این پایگاه فراهم گردد. بدیهی است این آئین نامه در ویرایش های بعدی خود، جامع تر خواهد بود. نکات اصلی :
۱. هدف از فراهم آوری ماخذشناسی ها در پایگاه انسان شناسی و فرهنگ، ارائه پیشینه تحقیقی درباره موضوعات خاص به علاقه مندان، به شیوه ای است که احتیاج علمی آن ها را با کم ترین صرف وقت تامین نماید.
نوشته‌های مرتبط
۲. در ماخذشناسی، می باید حداکثر اطلاعات موجود در یک داده ماخذشناختی را منتقل کرد تا خواننده با کمترین ابهام و حداقل صرف وقت به ماخذ مورد نیاز دسترسی کند.
۳. در پایگاه انسان شناسی و فرهنگ، کتاب ها، مجموعه مقالات، مقالات و پایان نامه ها را در ماخذشناسی ها ارائه می دهیم. فلذا از ذکر اسناد، عکس ها، بولتن ها، گزارش ها، طرح های پژوهشی خودداری می کنیم. جزوه های دانشگاهی در صورت اهمیت علمی و یا نیاز آن ماخذشناسی ممکن است، ذکر شوند.
۴. پس از پایان هر رکورد ماخذشناختی، در صورتی که هر یک از اجزای آن رکورد ابهامی وجود داشت و یا توضیحی لازم و یا مناسب بود، از نگارش آن دریغ نمی ورزیم.
نگارش یک رکورد ماخذشناختی از کتاب ها
هر رکورد ماخذشناسی دارای سه جزء به نام های شناسه، عنوان و سند است. شناسه پدیدآور اثر را مشخص می کند، عنوان نامی است که آن اثر بدان خوانده می شود، و سند محل چاپ، ناشر، سال نشر و تعداد صفحات آن اثر است. به رکورد ماخذشناختی زیر توجه بفرمائید :
برتون، رولان، قوم شناسی سیاسی، ترجمه ناصر فکوهی، تهران، نی، ۱۳۷۶، ۲۳۴ ص
کار خود را از شناسه اثر آغاز می کنیم:
۱. در ابتدا نام خانوادگی مولف ذکر می شود.
نکته : در صورتی که مولفی به چند نام فامیلی معروف بود، نام اشهر و متداول تر را ذکر می کنیم. در باره برخی از نام های تاریخی که دارای عناصری چون ابن، ابو و غیره هستند و نام های مولفین شبه قاره هند که اغلب سه جزئی می باشند نیز نام اشهر و معروف تر را در ابتدا ذکر می کنیم. علاقه مندان می توانند برای اطلاع بیشتر از کیفیت ثبت شناسی اسامی تاریخی به مقدمه کتاب مستند مشاهیر ایران جلد اول مراجعه کنند.
۲. پس از نام خانوادگی ویرگول می آید و
۳. نام کوچک مولف ذکر می شود. در این جا نیز نام کوچک اشهر مورد توجه است، آنگاه
۴. یک ویرگول دیگر می آوریم.
به این ترتیب شناسه اثر را ثبت می کنیم. درباره ثبت شناسه به این نکات باید توجه کرد:
۱. شناسه با فونت معمولی و بدون این که بلد (قلم ضخیم) یا ایتالیک (قلم کج) باشد، ثبت می شود.
۲. در صورتی که مولفین دو نفر بودند، دو شناسه را در کنار هم می آوریم و بین آنها علامت ؛ می آوریم، مثال فرضی:
برتون، رولان ؛ دایله، دیوید، قوم شناسی سیاسی، ترجمه ناصر فکوهی، تهران، نی، ۱۳۷۶، ۲۳۴ ص
بین نام رولان برتون و دیوید دایله علامت ؛ آمد.
۳. اگر مولفین بیشتر از دو نفر بودند، شناسه نفر اول می آید و عبارت دیگران ذکر می شود، در این صورت بعد از عنوان کتاب نام مولفین بدون این که نام خانوادگی و نام کوچک مولف برعکس باشد، ذکر می شود. مثال فرضی :
برتون، رولان و دیگران، قوم شناسی سیاسی، نوشته رولان برتون، دیوید دایله و پل جونز، ترجمه ناصر فکوهی، تهران، نی، ۱۳۷۶، ۲۳۴ ص
نکته اول : بهتر است، نام مولفی از میان مولفین در شناسه قرار داده شود که حرف اول نام خانوادگی اش از
نظر الفبائی جلوتر است.
نکته دوم : بین نام مولفین علامت ، می آوریم، جز بین شناسه یکی مانده به آخر و آخر که بینشان و می آوریم.
۴. شناسه به معنای پدیدآور اصلی است، پس اگر کتابی مترجم داشت، نام مترجم را در ابتدای رکورد نمی آوریم، بلکه نام او را پس از عنوان کتاب به صورت معمولی و نه اول فامیلی و سپس اسم کوچک می آوریم.
۵. در صورتی که افراد دیگری نیز بر روی کتاب کار کرده بودند، در صورتی که کار آنها روی کتاب مهم و تعیین کننده بود، نام آنها را هم ذکر می کنیم. با این وصف، نام ویراستار ادبی یا فنی را ذکر نمی کنیم، اما نام ویراستار علمی را ذکر می کنیم. اگر کسی به طور جدی یا مهمی، در کنار مولف اصلی، کاری برای کتاب کرده بود، آن را هم ذکر می کنیم. بهترین نمونه برای نشان دادن این امر کار دکتر علی بلوکباشی در کنار مرحوم عنایت الله شهیدی است. مرحوم شهیدی از فعالان عرصه تعزیه و چنان که از دکتر بلوکباشی شنیدم، گویا خود نیز تعزیه گردان یا تعزیه خوان بوده است. وی قصد نگارش کتابی درباره تعزیه داشت. دکتر بلوکباشی، انسان شناس و مولف، به ایشان کمک کرد. این کتاب با اطلاعات، تجربه و تلاش های مرحوم شهیدی و دانش و سابقه آکادمیک دکتر بلوکباشی منتشر شد. در شناسنامه کتاب (که معمولا در صفحات اولیه کتاب منتشر می شود)، مسئولیت های هر یک در نگارش این کتاب، ثبت شده است. (ما هم اغلب به این شناسنامه ها اعتماد می کنیم و مسئولیت های مختلف را بر این اساس ثبت می کنیم.) بنابر این رکورد ماخذشناسی این کتاب چنین می شود:
شهیدی، ع‍ن‍ای‍ت‌ال‍ل‍ه، پژوهشی در تعزیه و ت‍ع‍زی‍ه‌خ‍وان‍ی از آغاز تا آخر دوره ق‍اج‍ار در تهران، نوشته ع‍ن‍ای‍ت‌ال‍ل‍ه شهیدی، با ه‍م‍ک‍اری، ویرایش و نظارت علمی علی بلوکباشی، تهران، دف‍ت‍ر پ‍ژوه‍ش‍ه‍ای ف‍ره‍ن‍گ‍ی،ک‍م‍ی‍س‍ی‍ون م‍ل‍ی ی‍ون‍س‍ک‍و در ایران، ۱۳۸۰، ۸۳۸ ص
بعد از شناسه عنوان را می آوریم:
برتون، رولان، قوم شناسی سیاسی، ترجمه ناصر فکوهی، تهران، نی، ۱۳۷۶، ۲۳۴ ص
ویژگی های عنوان :
۱. عنوان واقعی کتاب را باید از شناسنامه کتاب برداشت. ممکن است کتابی دارای عنوان فرعی هم باشد، در «انسان شناسی و فرهنگ» عنوان فرعی را بعد از عنوان اصلی می آوریم و میانشان : قرار می دهیم. مثال فرضی :
برتون، رولان، قوم شناسی سیاسی: بررسی قومیت از دیدگاه انسان شناسی سیاسی، ترجمه ناصر فکوهی، تهران، نی، ۱۳۷۶، ۲۳۴ ص
۲ . عنوان اصلی و فرعی کتاب باید ایتالیک (کج) باشد.
۳ . بعد از عنوان کتاب علامت ویرگول قرار می دهیم.
۴. بعد از ویرگول (چنان که پیشتر ذکر شد) نام مترجم، ویراستار علمی و امثال آن را به صورت معمولی می آوریم، مثلا :
مترجم ناصر فکوهی
یا
به نظارت علمی علی بلوکباشی
یا
به ویرایش علمی جابر عناصری
نکته : در صورتی که هر یک از این افراد بیشتر از یک نفر بودند، اسامی آنها را پیش سر هم می آوریم و بینشان ویرگول می گذاریم، جز دو نفر آخر که بینشان «و» می گذاریم، مثلا :
مترجم ناصر فکوهی، علی بلوکباشی و جابر عناصری
نگارش سند :
سند کتاب بخش های مختلفی دارد که باید به ترتیب نوشته شود:
۱. ویرگول بعد از عنوان کتاب
۲. شهر محل نشر
تبصره : اگر شهر محل نشر، مشخص نبود می نویسیم : بی جا که نشان می دهد جای نشر کتاب معلوم نیست.
۳. ویرگول بعد از شهر محل نشر یا بعد از بی جا
۴. ناشر
تبصره اول : اگر ناشر بیش از یکی بود، بین ناشرین ویرگول می گذاریم مثلا
تهران، ناهید، رسا، …………………………. که نشان می دهد نشر ناهید و نشر رسا مشترکند این کتاب را منتشر کرده اند.
تبصره دوم : عبارت «نشر»، «موسسه انتشاراتی» و امثال آن را جز نام ناشر در نطر نمی گیریم. بنابر این موسسه انتشاراتی امیرکبیر را امیرکبیر ثبت می کنیم.
تبصره سوم : اگر نام ناشر در کتاب درج نشده بود، عبارت بی نا را بجای ناشر ذکر می کنیم که نشان می دهد نام ناشر معلوم نیست.
۵. ویرگول بعد از نام ناشر یا ناشرین یا بی نا
۶. سال نشر
تبصره : اگر سال نشر مشخص نبود، عبارت بی تا را می آوریم که نشان می دهد تاریخ نشر معلوم نیست.
۷. تعداد صفحات، بعد از تعداد صفحات حرف ص را می نویسیم که نشان دهنده شمار صفحات کتاب است.
تبصره اول : اگر کتاب بیش از یک جلد داشت، تعداد جلد را به عدد می نویسیم و عبارت جلد را می آوریم مثلا : ۲ جلد، ۵ جلد، می توان تعداد صحفات کل مجلدات را نیز ذکر کرد، مثلا : ۲ جلد، ۱۲۴۵ ص یا ۳ جلد، ۲۳۴ + ۳۴۵+ ۲۳۱ ص [یعنی از سه جلد ۲۳۴ و ۳۴۵ و ۲۳۱ صفحه ای تشکیل شده است.]
تبصره دوم : برای ثبت تعداد صفحات کتاب ها اول به این نکته توجه می کنیم که کتاب، چند صفحه خورده است و آن را ثبت می کنیم. اگر کتاب مطلبی داشت که صفحه نخورده بود، اما جز کتاب بود، تعداد آن صفحات را بین قلاب می آوریم. اما باید توجه داشت که نمایه، فهرست منابع و امثال آن جز کتاب نیست. اما اگر مولف پس از پایان شماره صفحات کتاب، مثلا موخره ای ۵ صفحه ای بر کتاب ۳۴۵ صفحه ای خود افزوده بود، آن را چنین ثبت می کنیم : ۳۴۵ + [۵] ص
در برخی کتاب ها، مقدمه کتاب شماره نخورده است، ما آن را در داخل قلاب مشخص می کنیم. مثلا اگر در کتاب بالا ۱۲ صفحه مقدمه صفحه نخورده داشته باشیم، می نویسیم : [۱۲] + ۴۵ + [۵] ص
در صورتی که مقدمه و امثال آن به صورت معمولی صفحه نخورده بوده باشد، یعنی صفحاتش با حروف باشد و یا این که چند صفحه خورده باشد و متن کتاب یکبار دیگر از صفحه یک شروع شده باشد، باز هم تعداد صفحات را در قلاب اضافه می کنیم. مثلا [ی] + ۳۴۵ + [۵] ص که نشان می دهد آخرین صفحه مقدمه قبل از متن اصلی شماره خورده، در بالایش عبارت ی آمده بوده است. توجه به این نکته لازم است که فهرست چه در ابتدای کتاب باشد و چه درانتهای آن جز متن نیست. فراموش نشود که اولویت ما در صفحه زدن کتاب، صفحه خوردن خود کتاب است. پس اگر فهرست را چه در اول کتاب باشد و چه در آخر کتاب، صفحه خورده دیدیم، باید از آن متابعت کنیم.
با ثبت تعداد صفحات کتاب، نگارش رکورد کتاب به پایان می رسد. حال یکبار دیگر به رکورد یک کتاب توجه کنیم که این بار بسیار معنادار تر به نظر می رسد :
شهیدی، ع‍ن‍ای‍ت‌ال‍ل‍ه، پژوهشی در تعزیه و ت‍ع‍زی‍ه‌خ‍وان‍ی از آغاز تا آخر دوره ق‍اج‍ار در تهران، نوشته ع‍ن‍ای‍ت‌ال‍ل‍ه شهیدی، با ه‍م‍ک‍اری، ویرایش و نظارت علمی علی بلوکباشی، تهران، دف‍ت‍ر پ‍ژوه‍ش‍ه‍ای ف‍ره‍ن‍گ‍ی،ک‍م‍ی‍س‍ی‍ون م‍ل‍ی ی‍ون‍س‍ک‍و در ایران، ۱۳۸۰، ۸۳۸ ص
نگارش یک رکورد ماخذشناختی از مقاله
به این رکورد ماخذشناختی از یک مقاله توجه کنید:
تپر، ریچارد، « مردم شناسی اسلامی و مردم شناسی اسلام » ، ترجمه حسین اژدری زاده و محمد داودی، حوزه و دانشگاه، دوره جدید، سال سوم، شماره ۶ و ۷ ، بهار و تابستان ۱۳۷۵، ۴۶-۶۳ ص
این رکورد چه بخش هائی دارد؟ و از چه عناصری تشکیل شده است. بهتر است آن را به صورت رنگی ببینیم :
تپر، ریچارد، « مردم شناسی اسلامی و مردم شناسی اسلام » ، ترجمه حسین اژدری زاده و محمد داودی، حوزه و دانشگاه، دوره جدید، سال سوم، شماره ۶ و ۷ ، بهار و تابستان ۱۳۷۵، ۴۶-۶۳ ص
حال بخش های این رکورد را مورد بررسی قرار می دهیم . البته که درباره اکثر بخش ها، در بخش پیش سخن گفته ایم.
۱. شناسه مولف : از حیث نام و نام خانوادگی، تعداد مولفین، ترتیب آنها و آمدن ویرگول بعد از آخرین مولف دقیقا همانند رکورد ماخذشناسی کتاب است.
۲. عنوان مقاله : عنوان مقاله حتی درون گیومه و نه درون “” () <> و امثال آنها قرار می دهیم. اگر مقاله عنوان فرعی داشت، بعد از : آن عنوان اضافی را هم درون گیومه می آوریم. سپس ویرگول می گذاریم.
۳. شناسه های اضافی در صورت وجود : در صورتی که مقاله مترجم داشت، نام مترجم یا مترجمین را مطابق قوانین رکورد ماخذشناختی کتاب ها، ذکر می کنیم. در صورتی که مقاله مترجم نداشت، این بخش را به همراه ویرگول بعد از آخرین مترجم حذف می کنیم.
۴. عنوان نشریه : عنوان نشریه را صورت ایتالیک (کج) می آوریم و بعد از آن ویرگول می آوریم.
۵. سند مقاله : بیشترین سند متصور برای یک نشریه آن است که نشریه چند دوره فعالیت داشته باشد (فرض ما این است که همه نشریه ها دوره اول انتشارشان را می گذرانند، فلذا عبارت دوره اول را نمی آوریم، اما اگر دوره جدید یا دوره دوم، دوره سوم و غیره بر روی جلدشان آمده بود، آن را ذکر می کنیم). بعد از آن سال نشر نشریه را ذکر می کنیم، بعد از تاریخ نشر مجله را ذکر می کنیم. اگر ماه یا ماه ها، فصل یا فصل های نشر مجله را نیز داشتیم، ذکر می کنیم، سپس صفحه آغاز مقاله و صفحه پایان مقاله را می آوریم و آنگاه علامت ص را می آوریم. گاهی اوقات و اغلب در مقالات منتشره در روزنامه ها، مقالات به علت کمبود جدا در چند صفحه جدا از هم ذکر می شود. در این صورت اگر مقاله ای در صفحات ۲ و ۳ و ادامه اش در صفحه ۱۲ آمده بود، آن را چنین ثبت می کنیم : ۲-۳ و ۱۲ ص . لازم به ذکر نیست که منظور ما از نشریه مجله، فصل نامه، روزنامه و امثال آن است. در مورد روزنامه ها بدیهی است که (اغلب) دوره جدید و قدیم ندارند. نیز فاقد برخی مشخصات نشریات هستند. درباره آن ها باید تاریخ انتشار به روز، ماه و سال و نیز شماره آن ها را ذکر کرد. در صورتی که مقاله ای فاقد نام نویسنده بود، رکورد ماخذشناختی آن مقاله را از عنوان مقاله آغاز می کنیم. لازم به توضیح است که اگر هر یک از بخش های مشخصات یک نشریه را نداشتیم، آن را رها کرده به عنوان بعدی می رویم. به نمونه های زیر توجه کنید :
«تعزیه، روای‍ت‍گ‍ر ح‍م‍اس‍ه کربلا»، ه‍م‍ش‍ه‍ری، ۷ ت‍ی‍ر ۱۳۷۲، ۸ ص
«ه‍ن‍ر س‍وگ‍واری ع‍اش‍ورا»، س‍لام، ۱۴ ت‍ی‍ر ۱۳۷۵، ۷ ص
ج‍م‍ال‍زاده، م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی، «تعزیه در ایران»، تاریخ و فرهنگ م‍ع‍اص‍ر، سال ۳، شماره ۱۱ و ۱۲ ، پ‍ای‍ی‍ز و زم‍س‍ت‍ان ۱۳۷۳، ۲۵۷ ـ ۲۶۳ ص
نگارش یک رکورد ماخذشناختی از پایان نامه
به این پایان نامه توجه کنید :
رحمانی، جبار ، مناسک عزاداری و گفتمان کربلا در دین‌ورزی اقشار فرودست شهری، نوشته جبار رحمانی، استاد راهنما ابراهیم فیاض، استاد مشاور منیژه مقصودی، پایان نامه کارشناسی ارشد مردم شناسی، دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی، گروه انسان شناسی، ۱۳۸۴، ۲۷۱ برگه
این پایان نامه دارای اجزا زیر است :
رحمانی، جبار ، مناسک عزاداری و گفتمان کربلا در دین‌ورزی اقشار فرودست شهری، نوشته جبار رحمانی، استاد راهنما ابراهیم فیاض، استاد مشاور منیژه مقصودی، پایان نامه کارشناسی ارشد مردم شناسی، دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی، گروه انسان شناسی، ۱۳۸۴، ۲۷۱ برگه
۱. شناسه : مطابق قوانینی که گفته شد
۲. عنوان : به صورت ایتالیک (کج) می آید.
۳. نویسنده، استاد راهنما و استاد مشاور به همین ترتیب
۴ . عبارت پایان نامه، مقطع و رشته
۵. دانشگاه، دانشکده و گروه آموزشی
۴. سال تحویل پایان نامه و نه سال تصویب آن
۵. تعداد برگه : پایان نامه ها چون معمولا در یک سمت کاغذ نوشته می شوند، تعداد صفحاتشان را با برگه یا ورق مشخص می کنیم. قواعد ثبت تعداد برگه یا ورق پایان نامه همانند کتاب است.
اگر بخشی از بخش ها پایان نامه را نداشتیم، آن را رها کرده، بخش بعدی را مورد اشاره قرار می دهیم.
پایان ویرایش اول
آئین نامه ماخذشناسی
پایگاه اطلاع رسانی انسان شناسی و فرهنگ
