گرمایش جهانی، آیین‌های سنتی را تهدید می‌کند

الیزابت آلیسون[۱]، برگردان: آذر جوادزاده

توضیح عکس: مراسم پوجا شامل دعاها و نذورات به افتخار خدایان کوهستان در سمت نپالی کوه اورست است‌.

دانشمندان تنها کسانی نیستند که نگران ذوب‌شدن یخچال‌های طبیعی هستند. زندگی فرهنگی و معنوی جمعیت‌های بومی کوهستان نیز تحت تاثیر قرار گرفته است.

یادم می‌آید پدربزرگم به من می‌گفت: «پسر این قله‌های پوشیده از برف که می‌بینی سال‌ها بعد دیگر وجود نخواهند داشت.» فکر می‌کردم اغراق می‌کند و باور نمی‌کردم…  از کجا می‌دانست که بارش برف متوقف می‌شود، که بارش برف روزی پایان خواهد یافت؟ فکرکردن به این موضوع هنوز هم مرا شگفت‌زده می‌کند.» مرد جوانی از جمعیت بومی آیمارا[۲] در بولیوی با یادآوری یک پیشگویی از دوران کودکی خود، سال ۲۰۲۲ خاطراتش را با ویلسون پوما[۳]، محقق مردم بومی آیمارا، برای مطالعه‌ای با عنوان “ناپدیدشدن یخ‌ها، فرهنگ‌های در حال ناپدیدشدن؟” در دره میلونی[۴]، نزدیکی یخچال طبیعی چاکالتایا[۵] به اشتراک گذاشت.

این یخچال طبیعی که زمانی محل مرتفع‌ترین پیست اسکی جهان بود، سال ۲۰۰۹، شش سال زودتر از پیش‌بینی دانشمندان، ناپدید شد و اقامتگاه اسکی سابق مانند یک کشتی به گل نشسته بر فراز قله ناهموار، به حال خود رها شد. جای تعجب نیست که مردم بومی محلی نگران شدند. گروه بین‌المللی نظارت بر تنوع زیستی جهانی[۶] ‑ معروف به IPBES ‑  سال ۲۰۱۹ گزارش داد بخش عمده‌ای از تنوع زیستی باقی‌مانده جهان در سرزمین‌هایی است که مدیریت‌شده، تحت مراقبت و یا متعلق به مردم محلی، ساکن و بومی است. برای تداوم فرهنگ‌ها و شیوه‌های زندگی بومی، حفظ مناظری که این فرهنگ‌ها را نمی‌توان از آنها جدا کرد، ضروری است.

احساس فقدان

زوال یخچال‌های طبیعی تاثیرات فرهنگی و معنوی قابل توجهی برای جوامع کوهستانی مرتفع دارد و آغازگر دگرگونی‌هایی در شیوه‌های درک مردم محلی از خود و معنابخشی به محیط اطرافشان است. جوامع محلی با تغییر غیرقابل برگشت مناظر خانه‌هایشان، احساس فقدان و کوتاهی را ابراز می‌کنند. پیشگویی‌های سنتی، ویرانی نهایی یخچال‌های طبیعی را به تصویر می‌کشند.

در ارتفاعات آند پرو[۷]، کوه‌های برفی با ذوب‌شدن یخچال‌های طبیعی خود، به رنگ قهوه‌ای در می‌آیند. بلندترین قله رشته‌کوه کوردیلرا ویلکانوتا[۸]، کوه اوسانگیت[۹]، به عنوان آپو قدرتمند[۱۰]، خدای مناظر که بر گیاهان و حیوانات محلی نظارت دارد، پرستش می‌شود. مردم محلی کچوا[۱۱]، خدای کوهستان را مظهر پاچاماما یا مادر زمین[۱۲] می‌دانند.

همانطور که بومیان کچوا شاهد کاهش یخچال طبیعی در آوسانگاته[۱۳] بوده‌اند، وجوهی از صعود زیارتی سالانه خود را که با نام ال سینور د کویلور ریتی[۱۴] (ارباب ستاره برف) شناخته می‌شود، سامان می‌دهند. پیش از این، رهبران آیینی که بین خدایان کوهستان و روستاها واسطه بودند، بلوک‌های بزرگی از یخ را از یخچال طبیعی جدا می‌کردند تا به پایین کوه حمل شوند. این اکسیر شفابخش آپو، نشاط و باروری کشاورزی را افزایش می‌داد.

نگرانی از عقب‌نشینی یخچال طبیعی باعث ایجاد تغییراتی در این آیین شده، به طوری که نگهبانان از آسیب یا جابجایی یخ جلوگیری می‌کنند و فقط بطری‌های کوچک آب ذوب‌شده به عنوان یادگاری مجاز هستند. با افزایش توجه و نگرانی نسبت به چشم‌انداز و خدای کوهستان که زندگی آنها را تامین می‌کند، روستاییان تعداد شمع‌های نذری را که در امتداد لبه یخچال طبیعی روشن می‌کنند تا دعاهای خود را به جا آورند، کاهش داده‌اند. پیشگوهای محلی ادعا می‌کنند که با ناپدیدشدن یخچال طبیعی، دوره جدیدی آغاز خواهد شد.

خدایان کوهستان

کوهنوردی در بوتان ممنوع است تا از اقامتگاه‌های خدایانی که گمان می‌رود در قله‌های مرتفع و یخ‌زده‌ی رشته‌کوه هیمالیای شرقی نپال و بوتان ساکن هستند، محافظت شود. اخلاق و هماهنگی با خدایان محافظ با حفظ کیفیت محیط زیست منطقه مرتبط است.

آداب و رسوم و مذهب محلی، سفر به ارتفاعات هیمالیای نپال را پیش از ورود هیئت‌های کوهنوردی اروپایی در اوایل قرن بیستم ممنوع کرده بود. اما اقتصاد کوهنوردی، که از طریق آن افراد محلی می‌توانستند در عرض چند هفته درآمدی بیش از درآمد یک سال کامل کشاورزی کسب کنند، مردم محلی را برای پیوستن به هیئت‌های کوهنوردی ترغیب می‌کرد.

اعضای جامعه قومی شرپا[۱۵]، که بسیاری از آنها در پارک ملی ساگارماتا[۱۶] ‑ که در زبان شرپا و تبتی به آن چومولونگما[۱۷] می‌گویند و در سایر نقاط جهان به عنوان کوه اورست شناخته می‌شود ‑ زندگی می‌کنند، به خوبی با سختی‌های ارتفاعات بالا سازگار و به کوهنوردان ماهری تبدیل شده‌اند. پیش از سفرهای کوهنوردی در نپال، دعاها و نذورات مناسب به خدایان کوهستان برای تضمین عبور ایمن الزامی است.

گرم شدن هوا، کوهنوردی را دشوارتر و خطرناک‌تر کرده است، زیرا یخ‌ها نرم و جابه‌جا می‌شوند و بهمن‌هایی از سنگ و یخ را به راه می‌اندازند. شرپاها بلایای کوهستانی، مانند فاجعه کوه اورست در سال ۲۰۱۴ که منجر به کشته شدن شانزده شرپای کوهنورد شد، را ناشی از نگرش‌های بی‌احترامانه بسیاری از کوهنوردان به فتح قله، و همچنین اقدامات ناشایست مانند دعوا، ریختن زباله‌های انسانی، تجهیزات کوهنوردی فرسوده در کوه و ایجاد مزاحمت برای کوهنوردان با هلیکوپتر می‌دانند.

یخچال مقدس

برای جلوگیری از نارضایتی خدایان کوهستان، مردم محلی که در نزدیکی کوه خاوا کارپو[۱۸]، کوهی مقدس در کوه‌های برفی میلی در شمال غربی یوننان، چین[۱۹] زندگی می‌کنند، دانشمندان خارجی را از قدم گذاشتن بر روی یخچال مقدس مینگ‌یونگ[۲۰] منع می‌کنند. آنها فقط اجازه دارند از راه دور و با عکاسی مکرر آن را زیر نظر داشته باشند. در درک محلی، از بین‌رفتن یخچال غیرممکن است، زیرا تداوم جامعه با وجود یخچال در هم تنیده است.

زوال و انقراض یخچال‌های طبیعی، فرهنگ‌هایی را نشان می‌دهد که در تب و تاب از دست‌دادن، پذیرش مسئولیت و تطبیق با شیوه‌ها و آیین‌های معنوی هستند. شیوه‌های زندگی بومی، سنتی و محلی، ارزش‌هایی فراتر از کارآمدی، مادی‌گرایی و اقتصادی بودن را ارتقا می‌دهند. مردم کوهستان، اخلاق مراقبت را به محیط زیست فیزیکی خود گسترش می‌دهند و ضرورت روابط و مسئولیت‌های متقابل با یک چشم‌انداز زنده را برای حفظ رفاه و معیشت به رسمیت می‌شناسند. بقیه جهان باید عاقلانه به الگوی آنها توجه کنند.

منبع:

Allison, Elizabeth, 2025, Traditions shaken by global warming, The UNESCO Courier, Vanishing glaciers, January-March 2025

[۱]الیزابت آلیسون پروفسور در حوزه محیط زیست و دین در موسسه مطالعات انتگرال کالیفرنیا در سانفرانسیسکو (ایالات متحده)، او برنامه فارغ التحصیلی دانشجویان را در اکولوژی، معنویت و دین رهبری می‌کند. برای بیش از ۲۰ سال، دکتر آلیسون اکولوژی معنوی را در میان جوامع بومی تحت تاثیر تغییرات آب و هوایی مطالعه کرده است.

[۲] Aymara

[۳] Wilson Poma

[۴] Milluni valley

[۵] Chacaltaya

[۶] The global intergovernmental biodiversity monitoring group

[۷] Andes of Peru

[۸] Cordillera Vilcanota range

[۹] Mount Ausangate

[۱۰] Powerful Apu

[۱۱] Quechua

[۱۲] Pachamama or Mother Earth

[۱۳] Ausangate

[۱۴] El Señor de Qoyllur Rit’i

[۱۵] Sherpa ethnic community,

[۱۶] Sagarmatha National Park

[۱۷] Chomolungma

[۱۸] Mount Khawa Karpo

[۱۹] Yunnan, China

[۲۰] Mingyong Glacier