گرد فراموشی بر سیاستگذاری و اجرای گردشگری نقره‌ای

سالمندی جمعیت را می‌توان یکی از چهار روند اصلی جمعیتی به شمار آورد. بر مبنای اطلاعات ارائه شده از سوی سازمان جهانی بهداشت، سالمندی را می‌توان عبور از مرز ۶۰ سالگی تعریف کرد. این دوره برای افراد با چالش‌های متعددی در حوزۀ روانشناختی و جسمانی همراه است. با این همه نباید این مرحله از زندگی را با ناتوانی یا بیماری همراه دانست بلکه این مرحله فرآیندی است غیرقابل اجتناب و غیرقابل معکوس کردن که با اتخاذ راهبرد‌های مؤثر در حوزۀ سبک زندگی می‌توان به کاهش چالش‌های آن پرداخت. یکی از راهبرد‌های مؤثر در این رابطه برنامه‌ریزی برای انجام فعالیت‌های فراغتی سالم و مناسب است. گردشگری به مثابۀ قسمی از فعالیت‌های فراغتی در صورت دارا بودن استانده‌ها در هر گروه جمعیتی، می‌تواند به ارتقاء سلامت روان و جسم سالمندان منجر شود. گردشگری نقره‌ای یا گردشگری سالمندی، قسمی از گردشگری شناخته می‌شود که بر اساس الزامات و استانده‌های متناسب با نیاز و شرایط سالمندان اجرایی می‌شود. اسعدی و همکاران (۲۰۱۶) گردشگری نقره‌ای را شامل تمامی پدیده‌ها و روابط حاصل از تعامل گردشگران، عرضه‌کنندگان و فروشندگان محصولات گردشگری، دولت‌ها، جوامع میزبان و… می‌دانند ( اسعدی و همکاران، ۲۰۱۶ به نقل از صفاپور و همکاران، ۱۴۰۱: ۲۴۰).

مزایای تحقق گردشگری نقره‌ای به گونه‌ای متناسب و اصولی بر کسی پوشیده نیست. با این حال آنچه به روشنی و وضوح قابل مشاهده است، آن است که برای گردشگری سالمندان در قالب سفر‌های انفرادی و گروهی تمهیدی سامان‌یافته اندیشیده نشده است و دسترس‌پذیری سفر‌های سالمندان بنا بر دلایل مشخصی رو به کاهش دارد. آمار موجود در مرکز آمار ایران در خصوص میزان سفر‌های صورت گرفته بر حسب ردۀ سنّی سرپرست خانوار گویای کاهش سفر سالمندان و خانوار‌های دارای سرپرست سالمند در سال (۱۴۰۰) نسبت به سال (۱۳۹۷) است. چنان که در سال (۱۳۹۷) ۳۰۵۲۱۵۹ خانوار دارای سرپرست در ردۀ سنی۵۵-۶۴ از مجموع ۴۴۷۶۳۷۱ خانوار دارای سرپرست در این ردۀ سنی،  به سفر رفته‌اند در حالی که این میزان در سال (۱۴۰۰) به ۱۴۱۲۸۲۴ خانوار از مجموع ۴۸۴۲۷۱۶ خانوار دارای سرپرست در این ردۀ سنی رسیده است. این روند کاهشی در سایر رده‌های سنّی چون ۷۴-۶۵ سال و ۷۵ سال و بیشتر در سال (۱۴۰۰) نسبت به سال (۱۳۹۷) قابل مشاهده است. بر این مبنا می‌توان مدعی شد ساز و کار توزیع سفر برای خانوار‌ها همسو با هدف افزایش و ارتقاء دسترس‌پذیری پیش نرفته است.

ماخذ: گزارش آمارگیری از گردشگری ملّی مرکز ملّی آمار ایران،۱۴۰۰و ۱۳۹۷.

مرور اقدامات سایر کشورها در این حوزه می‌تواند به افزایش دانش سیاستگذاران و ارتقاء بینش ایشان در این راستا کمک کند. از این رو در متن به تلخیص، به شماری از اقدامات موفقیت‌آمیز کشورها در راستای دسترس‌پذیری سالمندان به سفر پرداخته شده است. در اسپانیا برنامه‌ای تحت عنوان توریسم اجتماعی توسط مؤسسۀ ملی خدمات اجتماعی اجرا می‌شود که در خلال آن به بازنشستگان سفر‌های یارانه‌ای ارائه می‌دهد. این برنامه به طور مشخص با هدف ارتقاء سلامت جسمانی و روانی گروه سالمندان ارائۀ بسته‌های یارانه‌ای اقامت،  وعده‌های غذایی مناسب، بیمه سفر و… را بر عهده دارد. کارت مستمری بازنشستگی^[۱] در این کشور بازنشستگان را از امتیاز سفر رایگان یا اقتصادی با قطار، مترو و تک‌ریل (مونو ریل) بهره‌مند می‌سازد. در ژاپن نیز به توسعۀ شهر‌های دوستدار سالمند پرداخته شده است که در آن به منظور حفظ ایمنی سالمندان در طول سفر و سایر فعالیت‌های روزمره طراحی پیاده‌راه‌های مناسب، تعبیۀ سطوح شیب‌دار، اتخاذ راهبردهایی برای راحتی سالمندان با آسیب‌های بینایی و شنوایی برای استفاده از راهنمایی‌ها و اعلان‌های راهنما در اماکن عمومی، ارائۀ وسایل ورزشی مناسب سالمندان در پارک‌ها پرداخته شده است. در مالزی نیز به منظور حمایت از گردشگری نقره‌ای علاوه بر مناسب‌سازی مراکز تفریحی و گردشگری تخفیف‌های قابل توجهی برای استفاده از وسایل نقلیۀ بین شهری در نظر گرفته شده است. مناسب‌سازی سیستم حمل و نقل و فضاهای تفریحی و گردشگری، ساماندهی سفر‌های جمعی (تور) ویژۀ سالمندان و ارائۀ خدمات سلامت و مراقبت‌های ویژه برای این گروه جمعیتی در سفر از اقدامات کرۀ جنوبی در راستای دسترسی سالمندان به حق سفر و گردشگری بوده است. همچنین ذیل برنامه جامع توانمندسازی^[۲](۲۰۱۲-۲۰۱۶) سنگاپور به‌نحوی جامع به لزوم رفع موانع فیزیکی، ارائه خدمات رفاهی و نهادینه‌سازی گفتمان‌های صحیح در راستای بهره‌مندی افراد دارای معلولیت، کودکان و سالمندان از تمامی خدمات و حقوق شهروندی و تضمین مشارکت‌پذیری ایشان با تمرکز بر حفظ شأن و عزّتمندی پرداخته شده‌است. شورای حمل و نقل عمومی و سازمان حمل و نقل زمینی این کشور (LTA) جهت تسهیل حمل و نقل سالمندان به ارائه تسهیلاتی چون ارائه کارت تخفیف ویژه شهروندان سالمند[۳] جهت جابه‌جایی ارزان و ایمن درون شهری و بین‌شهری[۴] و ایمن‌سازی مناطق رفاهی، گردشگری و مسکونی با عنوان مناطق نقره‌ای[۵] برای سفر ایمن این گروه جمعیتی دست زده‌ است.

به این ترتیب توصیه می‌شود به منظور تحقق این شاخه از گردشگری، ضمن احصاء نیاز سالمندان در سفر به ارزیابی نقاط قوت و ضعف طرح‌های اجرا شدۀ ناظر بر گردشگری نقره‌ای اجرا شده در سایر کشورها پرداخته شود. احصاء نقاط قوت و ضعف طرح‌های اجرا شده در سایر کشورها، مجریان و برنامه‌ریزان را از مخاطرۀ ابتلاء به آسیب‌ها و چالش‌های احتمالی می‌رهاند و میزان نیل ایشان به موفقیت را افزایش می‌دهد. به طور کلی بر اساس شرایط موجود و استانده‌های سفر ایمن سالمندان پیشنهاد می‌شود:

• به مناسب‌سازی زیرساخت‌های شهری و تأسیسات گردشگری پرداخته شود.
• ارائۀ تورهای مسافرتی ویژۀ سالمندان به منظور توسعۀ گفتمان حقوق سالمندان و همراهی شایسته با ایشان در دستور کار نهاد‌های مرتبط با فعالیت‌های گردشگری قرار گیرد.
• اتخاذ سیاست‌هایی به منظور حمایت مالی از سفر این گروه جمعیتی نیز می‌تواند مانع از کاهش سفر‌ها به دلیل محدودیت‌های اقتصادی شود.

[۱] Carnet del pensionista

[۲] Enabling Masterplan Available at: https://www.ncss.gov.sg/docs/default-source/

[۳] Senior Citizen Concession Card

[۴] بنا بر اطلاعات موجود کارت­های مدکور، ۵۰ درصد هزینه­های سفر را پوشش می­دهند.

[۵] Silver Zone

منابع:

صفایی، فاطمه، تبریزی، نازنین، رمضان زاده لسبویی، مهدی  (۱۴۰۱). گردشگری نقره‌ای و نقش آن در ایجاد شهر خلاق (مطالعهی موردی: شهر رامسر). مطالعات ساختار و کارکرد شهری, ۹(۳۰), ۲۳۵-۲۵۳. doi: 10.22080/usfs.2021.3521

گزارش مرکز ملّی آمار ایران،۱۴۰۰.

Asadi, Mir Mohammad; Rahimzadeh Torabi, Negar and Ahmadkhani, Massoud (2016). Aging tourism development strategies with the approach of ISM interpretive structural modeling technique in Yazd province. Bi-Quarterly Journal of Social Tourism Studies, Fourth Year, No. 7, pp. 104-83