انسان شناسی و فزهنگ
انسان شناسی، علمی ترین رشته علوم انسانی و انسانی ترین رشته در علوم است.

معرفی کتاب جستارهایی در مخاطرات محیطی انسان‌ساخت

کتاب «جستارهایی در مخاطرات محیطی انسان‌ساخت» تألیف حمید رزاقی توسط انتشارات اندیشه دانش منتشر شد.

پس از قریب دویست سال پویاییِ ذاتی و موفقیت شتابان جامعه‌ی صنعتی که به همه‌ی جهان تسری یافت، سرانجام از اواخر قرن بیستم میلادی به این سو جوامع انسانی با موقعیت‌های آشوبناک و غافل‌گیرکننده مواجه گردیدند. در این دو سده ماشین دائمیِ رشد و توسعه‌ی اقتصاد مدرن، پیش‌رفت علمی و فنی، استقرار فزاینده‌ی نظام عقلانیِ ابزاری، بهره‌برداری بی‌حد و حصر از طبیعت و مصرف‌زدگی لجام گیسخته، زیست‌گاه کره‌ی زمین و ساکنانش را به ورطه‌ای خطرناک و هراس‌انگیز افکنده است. گرمایش زمین، تغییرات شدید اقلیمی، آلودگی آب و هوا، فرسایش خاک، آلودگی‌های غذایی، بازگشت بیماری‌های مسری و جهان‌گستر از جمله مخاطرات محیطی‌ بشرساخته، ناخواسته و پیش‌بینی‌ناپذیری هستند که از وضعیت بالقوه به وضعیت بالفعل درآمده‌اند و به پیامدهای ناگوار و فاجعه‌های زنجیره‌ای منجر شده‌اند. مخاطرات بالقوه‌‌ای که پنهان می‌مانند و از چنگ ادراک و آگاهی و خرد محاسباتی آدمی می‌گریزند و به خطرات بالفعل می‌انجامند و عواقب وخیمی را به دنبال می‌آورند. مخاطرات انسان‌ساختی که ماحصل عدم تعادل سوخت‌و‌سازانه‌ی میان جامعه و طبیعت و دخالت فزاینده‌ و نابجای انسان در عصر نوسازیِ صنعتی‌اند، اکنون به صورت نامنتظره هم در جوامع توسعه یافته و هم در جوامع کم‌تر توسعه یافته آشکار گردیده‌اند. به وجهی که حضور شرایط خطرساز به مسئله و خصلت کانونیِ عصر حاضر تبدیل شده‌اند. عصری که «اولریش بِک» به آن جامعه‌ی ریسک (جامعه‌ی در مخاطره‌ی جهانی) اطلاق می‌کند.

امروز امواج مخاطرات محیطی و زیست‌محیطیِ اغلب خودساخته به دست بشر همه جا را در مقیاس جهانی- محلی در نوردیده و جوامع مدرن و پیشامدرن هر دو را وارد عصر تمدن خطر، عدم اطمینان و ناامنی کرده است. از این رو عدم قطعیت‌ها و تهدیدهای دوران حاضر مرز نمی‌شناسند و با گذر از مرزهای ملی تبدیل به موضوع‌ها و مسائل جهانی می‌شوند، به گونه‌ای که هیچ فرد، شهر، منطقه و کشوری را از آن‌ها در امان نیست. این الگو و پارادایم نوظهور در همه‌ی نقاط جهان در حال گسترش است، لذا فهم و درک آن خاص جوامع معین نیست و پیامدها و آثارش نیز به جامعه و فضای مشخصی محدود نمی‌شود و لاجرم برای انسان‌ها رویارویی، گریز و فاصله گرفتن از مخاطرات و مقابله با آن‌ها به امری خطیر و حیاتی در سطوح خرد و کلان در آمده است، به وجهی که هوشیاری، آگاهی‌ی بازتابنده و کنش بازاندیشانه‌ و فعالی را از سوی آحاد مردم، شهروندان، متخصصان و نهادها و جنبش‌های اجتماعی و سیاسی می‌طلبد.

کتاب حاضر به مسئله‌ی مخاطرات محیطی بالقوه و خطرات بالفعلِ اغلب بشرساخته‌ پرداخته و ریشه‌ها، علل و پیامدهای پنهان و آشکارشان در پیوند با ادراک و برساخت اجتماعی‌‌شان در نُه جستار (نُه فصل) تشریح و تفسیر شده است.

فصل‌های اول، دوم، سوم و چهارم به طرح موضوع، واکاوی مفاهیم، تعاریف، ویژگی‌ها، نظریه‌ها و مطالعات اجتماعیِ ریسک‌های محیطی و ابعاد عینی، بین‌الاذهانی و کنشیِ آن‌ها در «جامعه‌‌ی مخاطره‌آمیز» می‌پردازد. در فصل پنجم نتایج تفصیلی پژوهش کیفیِ نگارنده‌ درباره‌ی ادراک شهرنشینان تهرانی از مخاطرات محیطی و شرایط علّی، زمینه‌ای و میانجی ناظر برآن‌ ارائه گردیده و دست‌آورهای آن در قالب استنباط نظری به کل جامعه‌ی شهری شده‌ی ایران تسری داده شده است. نویسنده در فصل ششم نظام جامع آموزش مهارت‌های زندگی در جهان پُرمخاطره را طراحی و تدوین کرده است. فصل هفتم ضمن بیان ابعاد جامعه‌شناختیِ بیماری‌های اپیدمیک و پاندمیک مانند کرونا ویروس، ضرورت و نیاز به گفتمان اجتماعی مخاطره و آموزش فرهنگ ریسک را در مواجهه با آن‌ها به تشریح می‌گذارد. فصل هشتم به مسئله‌شناسی چند نمونه از مخاطرات اجتماعی و محیطی در کشور ایران تمرکز دارد و راهکارهایی را در مواجهه‌ی با ریسک‌های محیطی ارائه می‌گردد و در فصل نهم در سطح جهانی بر راهبرد دوراندیشانه‌ی «سیاست و فرهنگ خیر همگانی» و در سطح ملی بر راهبرد خردمندانه‌ی «سیاست زندگی و سیاست بازاندیشانه» برای مقابله‌ی با بیماری‌های مسری و جهان‌گیر تأکید شده است.

این کتاب دومین اثر حمید رزاقی در حوزۀ دانش اجتماعی ریسک‌های محیطی است که در ۲۲۰ صفحه و دی‌ماه ۱۴۰۳ وارد بازار نشر شد.