کتاب «جستارهایی در مخاطرات محیطی انسانساخت» تألیف حمید رزاقی توسط انتشارات اندیشه دانش منتشر شد.
پس از قریب دویست سال پویاییِ ذاتی و موفقیت شتابان جامعهی صنعتی که به همهی جهان تسری یافت، سرانجام از اواخر قرن بیستم میلادی به این سو جوامع انسانی با موقعیتهای آشوبناک و غافلگیرکننده مواجه گردیدند. در این دو سده ماشین دائمیِ رشد و توسعهی اقتصاد مدرن، پیشرفت علمی و فنی، استقرار فزایندهی نظام عقلانیِ ابزاری، بهرهبرداری بیحد و حصر از طبیعت و مصرفزدگی لجام گیسخته، زیستگاه کرهی زمین و ساکنانش را به ورطهای خطرناک و هراسانگیز افکنده است. گرمایش زمین، تغییرات شدید اقلیمی، آلودگی آب و هوا، فرسایش خاک، آلودگیهای غذایی، بازگشت بیماریهای مسری و جهانگستر از جمله مخاطرات محیطی بشرساخته، ناخواسته و پیشبینیناپذیری هستند که از وضعیت بالقوه به وضعیت بالفعل درآمدهاند و به پیامدهای ناگوار و فاجعههای زنجیرهای منجر شدهاند. مخاطرات بالقوهای که پنهان میمانند و از چنگ ادراک و آگاهی و خرد محاسباتی آدمی میگریزند و به خطرات بالفعل میانجامند و عواقب وخیمی را به دنبال میآورند. مخاطرات انسانساختی که ماحصل عدم تعادل سوختوسازانهی میان جامعه و طبیعت و دخالت فزاینده و نابجای انسان در عصر نوسازیِ صنعتیاند، اکنون به صورت نامنتظره هم در جوامع توسعه یافته و هم در جوامع کمتر توسعه یافته آشکار گردیدهاند. به وجهی که حضور شرایط خطرساز به مسئله و خصلت کانونیِ عصر حاضر تبدیل شدهاند. عصری که «اولریش بِک» به آن جامعهی ریسک (جامعهی در مخاطرهی جهانی) اطلاق میکند.
نوشتههای مرتبط
امروز امواج مخاطرات محیطی و زیستمحیطیِ اغلب خودساخته به دست بشر همه جا را در مقیاس جهانی- محلی در نوردیده و جوامع مدرن و پیشامدرن هر دو را وارد عصر تمدن خطر، عدم اطمینان و ناامنی کرده است. از این رو عدم قطعیتها و تهدیدهای دوران حاضر مرز نمیشناسند و با گذر از مرزهای ملی تبدیل به موضوعها و مسائل جهانی میشوند، به گونهای که هیچ فرد، شهر، منطقه و کشوری را از آنها در امان نیست. این الگو و پارادایم نوظهور در همهی نقاط جهان در حال گسترش است، لذا فهم و درک آن خاص جوامع معین نیست و پیامدها و آثارش نیز به جامعه و فضای مشخصی محدود نمیشود و لاجرم برای انسانها رویارویی، گریز و فاصله گرفتن از مخاطرات و مقابله با آنها به امری خطیر و حیاتی در سطوح خرد و کلان در آمده است، به وجهی که هوشیاری، آگاهیی بازتابنده و کنش بازاندیشانه و فعالی را از سوی آحاد مردم، شهروندان، متخصصان و نهادها و جنبشهای اجتماعی و سیاسی میطلبد.
کتاب حاضر به مسئلهی مخاطرات محیطی بالقوه و خطرات بالفعلِ اغلب بشرساخته پرداخته و ریشهها، علل و پیامدهای پنهان و آشکارشان در پیوند با ادراک و برساخت اجتماعیشان در نُه جستار (نُه فصل) تشریح و تفسیر شده است.
فصلهای اول، دوم، سوم و چهارم به طرح موضوع، واکاوی مفاهیم، تعاریف، ویژگیها، نظریهها و مطالعات اجتماعیِ ریسکهای محیطی و ابعاد عینی، بینالاذهانی و کنشیِ آنها در «جامعهی مخاطرهآمیز» میپردازد. در فصل پنجم نتایج تفصیلی پژوهش کیفیِ نگارنده دربارهی ادراک شهرنشینان تهرانی از مخاطرات محیطی و شرایط علّی، زمینهای و میانجی ناظر برآن ارائه گردیده و دستآورهای آن در قالب استنباط نظری به کل جامعهی شهری شدهی ایران تسری داده شده است. نویسنده در فصل ششم نظام جامع آموزش مهارتهای زندگی در جهان پُرمخاطره را طراحی و تدوین کرده است. فصل هفتم ضمن بیان ابعاد جامعهشناختیِ بیماریهای اپیدمیک و پاندمیک مانند کرونا ویروس، ضرورت و نیاز به گفتمان اجتماعی مخاطره و آموزش فرهنگ ریسک را در مواجهه با آنها به تشریح میگذارد. فصل هشتم به مسئلهشناسی چند نمونه از مخاطرات اجتماعی و محیطی در کشور ایران تمرکز دارد و راهکارهایی را در مواجههی با ریسکهای محیطی ارائه میگردد و در فصل نهم در سطح جهانی بر راهبرد دوراندیشانهی «سیاست و فرهنگ خیر همگانی» و در سطح ملی بر راهبرد خردمندانهی «سیاست زندگی و سیاست بازاندیشانه» برای مقابلهی با بیماریهای مسری و جهانگیر تأکید شده است.
این کتاب دومین اثر حمید رزاقی در حوزۀ دانش اجتماعی ریسکهای محیطی است که در ۲۲۰ صفحه و دیماه ۱۴۰۳ وارد بازار نشر شد.