گرترود لنزر برگردان فاطمه سیارپور
این یادداشت برگردان فصل ۲۴ (صص ۲۳۹- ۲۴۵) از کتاب راهنمای جامعه‌شناسی انتشارات دانشگاه کمبریج در سال ۲۰۱۷ با عنوان جامعه‌شناسی کودکان که گرترود لنزر آن را نوشته است.
نوشته‌های مرتبط
چرا جامعه‌شناسی کودکان و جوانان[۱] وجود دارد و از چه زمانی به وجود آمد؟ پیش‌فرض‌ها و مأموریت‌های نظری و روش‌شناختی آن چیست؟ با «جامعه‌شناسی کودکی[۲]»، «مطالعات کودکان[۳]» و «مطالعات دوران کودکی[۴]» چه ارتباطی دارد؟ اینها برخی از پرسش‌هایی است که این فصل سعی دارد به آنها پاسخ دهد.
نیاز به زیرشاخه‌ای جامعه‌شناختی با تمرکز محوری بر کودکان از می ۱۹۸۵ با انتشار گزارشی درباره «کودکان در فقر» آشکار شد. این گزارش که به وسیله کمیته امکانات مالی مجلس نمایندگان ایالات متحده آمریکا منتشر شد، افزایش عمده و معناداری را درباره فقر کودکی در ایالات متحده نشان داد. همه حوزه‌های نهادی دولتی[۵]، سیستم‌های قانونی و سلسله‌مراتبی، با تمرکز بر کودکان مانند تأکید بر «حمایت کودکان» و «عدالت جوانان» فعالیت می‌کنند. به طور عمده در اقتصاد و دنیای تجارت کودکان و جوانان بخش مهمی از بازار شده‌اند. با این حال جامعه‌شناسی شاخه ویژه‌ای برای تمرکز بر اطفال نداشت.
توسعه جامعه‌شناسی کودکان
چگونه بود که جامعه‌شناسی کودکان را فراموش کرد؟[۶] نه تنها جامعه‌شناسی، بلکه انسان‌شناسی، اقتصاد، علوم سیاسی و سایر رشته‌ها نیز توجه خاصی به کودکان نداشتند[۷]. در نهایت، در مقاله «آیا علاقه برای تأسیس جامعه‌شناسی کودکان کافیست؟» در شماره آگوست ۱۹۹۱ به عنوان پاورقی[۸] خبرنامه انجمن جامعه‌شناسی آمریکا[۹] از اعضای انجمن جامعه‌شناسی ایالات متحده پرسیده شد که آیا تأسیس بخش جدیدی با عنوان «جامعه‌شناسی کودکان» را مطلوب یا ضروری می‌دانند. این پژوهش در نامه‌ای توسط رئیس منتخب این انجمن، جیمز اس.کولمن[۱۰] که در پانوشت‌ها می‌آمد، حتی پیش‌تر در گفتگوهای خصوصی این موضع را داشت که جامعه‌شناسی قبلاً با موضوع کودان در شاخه‌های «جامعه‌شناسی آموزش»، «جامعه‌شناسی خانواده» و «جامعه‌شناسی نسلی» مواجهه داشته است.
در پاسخ به انتشار این پاورقی، نامه‌هایی در حمایت و استقبال از تأسیس بخش جامعه‌شناسی کودکان درون انجمن جامعه‌شناسی آمریکا رسید. بسیاری از پاسخ‌دهندگان گفتند که مشکلاتی اساسی در یافتن انسجامی در جامعه‌شناسی برای پژوهش‌ها و مقالات‌شان درباره کودکان را تجربه کرده‌اند. تنها یکی از آنان ابراز کرد که چنین رشته‌‌ای به عنوان میدانی نوین در جامعه‌شناسی مطلوب نخواهد بود.
در پرتوی چنین حمایت‌های گسترده‌ای درون این رشته، امضاهای لازم از اعضای انجمن جامعه‌شناسی آمریکا جمع‌آوری شد[۱۱] و در ژانویه ۱۹۹۲ به وسیله بدنه مدیران انجمن جامعه‌شناسی آمریکا، درخواست تسریع برای تأسیس «بخش جدید» جامعه‌شناسی کودکان صادر شد. در مه ۱۹۹۲ با افزایش سریع امضاکنندگان تشکیل کامل این مرکز مورد توجه واقع شد و با ورود به گردهمایی سالیانه انجمن جامعه‌شناسی آمریکا در آگوست ۱۹۹۲ آیین‌نامه آن نوشته و اولین روسای آن انتخاب شدند. تاریخ این حرکت خودانگیخته – چنانچه که بود- سی و یکمین شاخه انجمن جامعه‌شناسی آمریکا را تأسیس و توسعه داد و برای خود تاریخچه بااهمیتی دارد. با این راه‌اندازی جامعه‌شناسی کودکان به طور رسمی به عنوان اولین سازمان دانشگاهی و حرفه‌ای بین‌المللی با تمرکز بر کودکان نهادینه شد.
آیین‌نامه اصلی بخش جامعه‌شناسی کودکان بر کودکان به عنوانی گروهی نسلی و طبقه‌ای اجتماعی از صفرسالگی تا هجده سالگی تمرکز داشت. این مشخصات بر اساس تعاریف مؤثر در قوانین ایالات متحده و رویه قضایی بین‌المللی بود. تعاریف قانونی و الزام‌آور در این مورد که معنای کودک در جامعه چیست، اهمیت بالایی دارد. همه قوانین، مقررات و آمارهای ملی به طور معمول کودک را زیر سن۱۸ سالگی تعریف می‌کند. در مورد رویه قضایی بین‌المللی، آیین‌نامه از ماده یک کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد (UNCRC) استفاده می‌کند که بر اساس آن «کودک به معنای هر انسان زیر ۱۸ سال است، مگر اینکه طبق قانون قابل اجرا در مورد کودک، اکثریت زودتر بالغ شوند.» در سال ۲۰۰۰، عنوان این بخش به «جامعه‌شناسی کودکان و جوانان» تغییر کرد.
توسعه جامعه‌شناسی کودکی
ایده جامعه‌شناسی کودکی تقریباً همان زمان در اروپا ظهور کرد، اما چندین سال طول کشید تا انجمن‌های جامعه‌شناسی ملی در اروپا بخش‌های مربوطه را تأسیس کنند[۱۲]. با ابتکار جامعه‌شناسان اروپایی، امضاهایی در آنجا و در ایالات متحده برای تأسیس کارگروه جامعه‌شناسی کودکی در انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی[۱۳]جمع‌آوری شد. این کارگروه که اوایل دهه ۱۹۹۰ به وجود آمد، متعاقباً به وضعیت کمیته پژوهشی بر جامعه شناسی کودکی دست یافت و اکنون به عنوان کمیته پژوهشی ۵۳[۱۴] با جلسات خود در کنگره‌های انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی فعال است.
زمینه‌های تاریخی
ظهور علاقه به کودکان و جوانان در میان جامعه‌شناسان در چارچوب و زمینه تاریخی بزرگ‌تری رخ داد. با شروع سال ۱۹۷۹، سال کودک، و طی ده سال بعد، پیمان جهانی حقوق بشر برای کودکان تدوین شد. UNCRC توسط مجمع عمومی سازمان ملل تصویب و در ۲۰ نوامبر ۱۹۸۹ برای امضا باز شد و در ۲ سپتامبر ۱۹۹۰ لازم‌الاجرا شد.
امروزه، همه دولت‌ها و کشورها- به جز ایالات متحده- این کنوانسیون را تصویب و عضو آن هستند. علاوه بر این، سال ۱۹۹۱ گزارش نهایی کمیسیون ملی ایالات متحده در مورد کودکان: فراتر از سخنوری: دستور کار جدید برای کودکان و خانواده‌ها[۱۵] منتشر شد. این گزارش کمیسیون ایالات متحده توسط رییس‌جمهور رونالد ریگان و کنگره در سال ۱۹۸۷ تنظیم شد، که بر کودکان متمرکز بوده و به کمیسیون‌های ملی پیشین سال ۱۹۰۹ و گزارش‌های دوره‌ای کمیسیون تا سال ۱۹۷۰ بسیار شبیه بود[۱۶]. این علاقه مجدد به کودکان – چه در سطح جهانی و چه در سطح ملی – با تأسیس مؤسسات علمی با تمرکز بر کودکان مثلاً در ASA و ISA اهمیت دارد.
در پرتو این تحولات و با نگاهی به گذشته، ظهور تاریخی شاخه جامعه‌شناسی کودکان بخشی از پدیده رو به رشدی بود که در آن کودکان به طور فزاینده‌ای در فهم عمومی دانشگاهی و بسیاری از بخش‌های دیگر ظاهر شدند. در این دوره، رشته‌های دیگر مانند تاریخ و انسان‌شناسی نیز کانونی ویژه برای کودکان و جوانان پیدا کردند. به عبارت دیگر، جامعه‌شناسی تنها یکی از رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی بود که این طبقه از انسان‌های نادیده گرفته شده را «کشف» کرد. با این حال، شاخه جامعه‌شناسی کودکان در ایالات متحده اولین حوزه‌ای بود که از نظر سازمانی نهادسازی شد و فعالیتش را شروع کرد.
[۱] – Sociology of Children and Youth
[۲] – Sociology of Childhood
[۳] – Children’s Studies
[۴] – Childhood Studies
[۵] – اداره کودکان ایالات متحده در ۱۹۱۲ تأسیس شد و پس از آن بخشی از دپارتمان مدیریت خدمات سلامت انسانی برای کودکان و خانواده‌ها شد. هر ایالت اداره مخصوص خود را برای خدمات به کودکان و خانواده‌ها دارد به گونه‌ای که حتی ممکن است نام آنها نسبت به هم متفاوت باشد.
[۶] – پرسش‌های مشابهی توسط آمبرت (۱۹۸۶) و تورن (۱۹۸۷) مطرح شد.
[۷] – به هر حال سایر زمینه‌هایی که بر کودکان به لحاظ تاریخی، روانشناختی و آموزش هردو تمرکز داشتند عرصه‌هایی ویژه مانند «روان‌شناسی کودک»، «توسعه و رشد کودک» و آموزش و نیز تخصص پزشکی اطفال داشتند.
[۸] – Vol. 19(6): 8
[۹] – ASA
[۱۰] – James S. Coleman,
[۱۱]– همکاران جامعه‌شناس مانند بری تورن، دوریس انتوایس و تعداد زیاد دیگری با امضاهای خود به این موضوع کمک کردند.
[۱۲] – برای نمونه بخش آلمانی جامعه‌شناسی کودک و کودکی صرفاً در انجمن جامعه‌شناسی آلمان در ۱۹۹۵ تأسیس شد.
[۱۳] – ISA
[۱۴] – جالب اینجاست که در داخل ISA کمیته پژوهش‌های جوانان، RC 34 نیز وجود دارد که در سال ۱۹۷۵ تأسیس شد.
[۱۵]– A New Agenda for Children and Families
[۱۶] – در سال ۱۹۰۹، زمان رییس‌جمهور تئودور روزولت، اولین کنفرانس کاخ سفید در مورد مراقبت از کودکان به منظور بهبود شرایط کودکان وابسته و بی‌سرپرست تشکیل شد. شش کنفرانس دیگر در کاخ سفید در مورد کودکان و جوانان در سال های ۱۹۱۹، ۱۹۲۹، ۱۹۳۹، ۱۹۵۰، ۱۹۶۰ و در سال ۱۹۷۰ دنبال شد.
ادامه دارد …