انتشار هفتگی کتاب «فرهنگ انسانشناسی اجتماعی و فرهنگی»: بخش چهل‌وچهارم، تجمعِ گاوگَل
بخش چهل‌وچهارم/ تجمعِ گاوگَل (Cattle complex)/پُل بکستر/ برگردان: مهرداد میردامادی
اصطلاحِِ تجمعِ گاوگَل از پایان‌نامۀ دکترای ملویل هرسکویتس† گرفته شده است که در مجلۀ انسان‌شناس امریکایی به‌صورت پاورقی با عنوان «تجمعِ گاوگَل در شرق افریقا» به چاپ رسید. هرسکویتس روشی را اقتباس کرد، که توسط کلارک ویسلر† و دیگران ابداع شده بود. این روش در پی آن بود که بر طبقِ مجموعه ویژگی‌های فرهنگ‌های مختلفِ سرخ‌پوستانِ امریکا آنان را طبقه‌بندی کند، انتشار و اختلاط این ویژگی‌ها را دریابد، و نقشۀ مناطقی را که این ویژگی‌ها در آن‌جا یافت می‌شوند به دست آورد. این روش حاصلِ اقداماتی بود که برای به نظم درآوردن آرایش اشیاء نمایشی در موزه‌ها صورت می‌پذیرفت، اما درعین‌حال ناشی از اهمیت هم‌سنگی بود که به اسطوره‌ها، مراسم و «مؤلفه‌های روان‌شناختی» داده می‌شد. استدلال می‌شد که یک ویژگی فرهنگی† ، ایستا نیست، و با حرکت از یک منطقه به منطقه‌ای دیگر، ممکن است که در اغلب موارد، هم از لحاظِ شکل و هم از لحاظِ کارکرد دستخوش دگرگونی شود به‌گونه‌ای که تقریباً تشخیص آن ممکن نباشد؛ بنابراین، برای جدا ساختن و طبقه‌بندی کردنِ ویژگی‌ها، هر یک از آنان باید به شکلی مقایسه‌ای و بافتی به‌عنوان بخشی از یک خوشه یا «مجموعۀ» منسجمِ فرهنگی مورد مطالعه و برسی قرار گیرد. این مفهوم را هرسکویتس بسط داد.
نوشته‌های مرتبط
گاوگَل‌داری، هرچند از لحاظ اقتصادی واجد اهمیت است، اما به خودی خود برای گنجاندن در «تجمعِ گاوگَل» بسنده نیست. گاوگَل، فراتر از هر چیز باید به زندگی مردم معنا بدهد، باید مایۀ تسکین و دلبستگی و منشاء انگاره‌هایی باشد که زندگی اجتماعی و خلاق آن‌ها را بیان می‌دارد. گاوگَل تأمین‌کنندۀ شیر است، تنها زمانی باید ذبح شود که نشان‌دهندۀ یک رویدادِ بزرگ گذار، از تولد تا آخرین مناسکِ تدفین، در زندگی باشد. گاوگَل به واسطۀ خصوصیاتِ خاصِ خود شناخته می‌شود. سرقتِ گاوگَل بر طبق عرفِ مقرر رایج بود. حرمتِ خاصی که به گاوگَل داده می‌شد اغلب نظام‌های ساده و پیچیدۀ امرار معاش را بر پایۀ کشت کاری محصول به‌وجود می‌آورد، که در آن بیشتر کارها توسط زنان صورت می‌پذیرفتند، و نظام آبرومندی بر پایۀ مالکیت گاوگَل به مردان محدود می‌شد. بیشتر روابط پایدار اجتماعی به واسطۀ وام، هدیه یا مبادلۀ٭ گاوگَل پدید می‌آمدند. ازدواج٭ مستلزم انتقال گاوگَل به صورتِ شیربها† بود. مردی که گاوگَل نداشت، نه از موقعیت اجتماعی برخوردار بود و نه از احترام. در برخی جوامع مانند روآندا، مالکیتِ گاوگَل منشاء قدرت سیاسی و امتیازِ ویژۀ حاکمان بود. وانمود می‌شد که «تجمعِ گاوگَل» فرهنگ‌های کشاورزی مقدم بر خود را تحت‌الشعاع قرار داده است.
هرسکویتس از «تجمعِ گاوگَل» به‌عنوان معیاری برای تعیین محدودۀ گاوگَل در شرق افریقا استفاده کرد، محدوده‌ای که از منطقۀ نیل٭ سودان شروع می‌شود و پس از گذشتن از دریاچه‌های بزرگ تا استان کـِیپ در افریقای جنوبی امتداد می‌یابد: به استثنای مردمانِ روستایی شاخِ افریقا اما، در توسعۀ این محدوده در برگیرندۀ گاوگَل‌دارانِ جنوب‌غربی آنگولا هم می‌شود.
لوسی مـِیر† (۱۹۸۵) این اصطلاح را «کلیشه‌ای پوسیده» خواند اما این تلقی تاثیر چندان تأثیری بر تفکر انسانشناسی نگذاشت. متأسفانه برخی از ساکنین سفیدپوستِ کنیا با استفادۀ نادرست از این اصطلاح نظر دادند که افریقاییها در موردِ گلۀ گاو دچار عقده‌اند]اشتباهی که از واژۀ کومپلکس شده بود[، درست مانند کسانی که به عقدۀ حقارت دچارند. این معنی خلافِ تحقیرنگرانه باعث شده است که برخی افریقاییها و نیز برخی متخصصانِ توسعه٭، که هرگز کار هرسکویتس را مطالعه نکرده‌‌اند، انسان‌‌شناسان را به تکبرِ فرهنگی و تحریف متهم کنند. این تعبیر عجیب و شگفت‌‌انگیز است زیرا هرسکویتس تنها انسانشناسی بود که قوام نکرومه وی را به‌عنوان میهمانِ افتخاری به جشنِ روز استقلال غنا دعوت کرد.
هم‌چنین نک.: افریقا: شرق، شبان‌‌کاران، فرهنگ.
برای مطالعۀ بیشتر:
Herskovits, M. (1926) ‘The Cattle Complex in East Africa’ American Anthropologist 28: ۲۳۰-۷۲, ۳۶۱-۸۸, ۴۹۴-۵۲۸, ۶۳۳-۶۴
Mair, L. (1985) ‘Letter: The Cattle Complex’, Man 20 (۴): ۷۴۳