ژان باتیست گالوپن ترجمه حوا بختیاری
در حالی که شورای امنیت سازمان ملل متحد خارطوم را به بیرون کشیدن نیروهایش از منطقه مورد مناقشه ابیه ترغیب می کرد، میانجی اتحادیه افریقا آقای تابو امبکی به تلاش هایش در جهت از سر گیری مذاکرات میان دو سودان ادامه می داد . بی اعتمادی عمیق میان خارطوم و جوبا و نقش شبه نظامیان محلی آینده تلاش ها برای دستیابی به یک مصالحه را بیش از پیش نامعلوم می سازد .
نوشتههای مرتبط
روز ۲۳ ژانویه ۲۰۱۲، رئیس جمهور سودان جنوبی آقای سالوا کر در برابر مجلس اعلام کرد که هئیت دولت « به اتفاق آرا تصمیم گرفته هر گونه فعالیت نفتی در سودان جنوبی را قطع کرده و فورا مانع صدور نفت خام کشور به جمهوری سودان (۱) گردد». این اقدام در جواب به توقیف بخشی از تولید نفت سودان جنوبی از جانب خارطوم صورت گرفت ، که نشانگر اوج گیری مناقشه میان دو کشور بر سر تقسیم در آمد های حاصله از فروش مواد نفتی می باشد .
برای این جمهوری نو پا (۲)، نفت موضوعی حیاتی است : ۹۸% در آمد های بخش دولتی از این راه تامین می شود. دراین شرایط ، توقف طولانی مدت تولید می تواند تهدیدی جدی برای ساختار های شکننده ی دولتی بوده و بعد از دهه ها جنگ داخلی تیر خلاصی برای امید دست یابی به ثبات در منطقه باشد (رجوع به گاهشمار وقایع).
روز ۹ ژوئیه ۲۰۱۱ ، رئیس جمهور سودان آقای عمر البشیر مانند تعدادی از رهبران بین المللی در جشن روز استقلال سودان جنوبی در جوبا، پایتخت کشور جدید، شرکت کرد. حضور اودر این مراسم بعد از مدتها کشمکش در مورد مناطق مشترک، نمادی از به رسمیت شناختن این کشور از سوی خارطوم بود.
با این حال، سوالات متعددی هنوز بی جواب مانده . عدم توافق ها به ویژه در مورد تقسیم در آمد های نفتی و بدهی دولتی، و هم چنین در مورد مشخص شدن مرز نهایی مشترک، می باشد.
جنگی با مداخله شبه نظامیان
به نظر می رسد که دو سودان محکوم به رسیدن به یک توافق هستند . در شمال مانند جنوب، نفت منبع اساسی تامین ارز و در آمدهای مالیاتی است .اما، بیش از هر چیز وابستگی متقابل دو کشور در این بخش مشهود است : یکی کنترل ذخائر را در دست دارد ، دیگری ساختارها و تجهیزات صادرات را . بدون توافق در مورد حق ترانزیت و تصفیه نفت توسط خارطوم ، هر دو کشور خود را در معرض بحران اقتصادی فاجعه باری قرار می دهند .
از ماه اوت ۲۰۱۰، مذاکره کنندگان دو طرف، در آدیس آبابا ، پایتخت اتیوپی گرد هم آمده و در این رابطه، جلسات طولانی و بی ثمری را برگزار کردند. بعد از آن به دلیل اختلاف داخلی رهبران ، و تمایلشان به روی دست هم بلند شدن و ناتوانی در رویارویی با مناقشات محلی در مناطق مرزی، روابط روز به روز رو به وخامت گذاشت .
تهاجم ارتش سودان در ماه مه ۲۰۱۱، به منطقه مورد مناقشه ابیه یعنی دو ماه قبل ازبه استقلال رسیدن رسمی جنوب ، آغازگر بحران بود . موقعیت این منطقه ی مرزی ، که از لحاظ استراتژیک از اهمیت چندانی برخوردار نیست، قرار بود از طریق یک رفراندوم مشورتی محلی روشن شود. این رفراندام می بایست همزمان و به موازات رفراندوم در مورد استقلال منطقه انجام پذیرد . اما خارطوم مانع برگزاری آن شد وتمامی منطقه را تصرف کرد . شدت نبرد های دو ارتش از زمان توافق صلح سال ۲۰۰۵ ، بی سابقه بود . به نظر پیام روشن می نمود : شمال آماده بهره برداری از برتری نظامیش برای غلبه بر مذاکرات است.
در نتیجه ارتش سودان بر علیه اعضای جنبش ارتش آزادی بخش مردمی سودان SPLM/A (جنبش شورشی که از این پس در جوبا قدرت را دردست دارد) که در خا کش مستقر بودند ، وارد عمل شد – شش هزار مبارز درایالت طرفدار شمال در جنوب کردفان (۳) وچهار هزاروصد نفردر ایالت نیل آبی(۴)، که هر دو منطقه، با سودان جنوبی هم مرزبوده و ساکنانشان، بیشتر افریقایی هستند تا عرب و از لحاظ فرهنگی و سیاسی به جنوب نزدیک ترند .
روز ۵ ژوئن ۲۰۱۱ ،ارتش طرفدار شمال و شبه نظامیان هم پیمانش عملیات گسترده ای را بر علیه اعضای SPLM/A مستقر در جنوب کردفان، اعم از مسلح و غیر مسلح ، به راه می اندازند . روز اول سپتامبر ۲۰۱۱ ، نبرد به ایالت های نیل آبی کشیده می شود. بعد از بمباران محل اقامت آقای مالک آگار، که رهبری SPLM/A-N را به عهده دارد ، او از محل اختفایش فراخوانی برای سرنگونی رژیم خارطوم صادر می کند. روز ۸ سپتامبر او خبر انشعاب جنبش خود ازحزب حاکم درجوبا را اعلام کرد. بدین ترتیب جنگ داخلی جدیدی در می گیرد.
در این میان، خارطوم و جوبا به مذاکرات ادامه داده، وهم چنان درگیر جنگ اقتصادی بی رحمانه ای بودند. از ماه مه ۲۰۱۱، سودان محدودیت هایی در زمینه ی تجارت میان مرزی با جنوب را تحمیل و اعمال کرد، فعالیت جنوب عمدتا واردات از شمال بود(۵) . درماه ژوئیه ۲۰۱۱، هر دو دولت ، بدون تبادل نظر با هم، پول جدیدی را به جریان انداختند . نرخ تبدیل لیور جنوب سودان ولیور جدید سودان به دلیل عدم اطمینان حاصل از شرایط و جو بحران ما لیاتی و تنش موجود، متغیر بوده و بانک های مرکزی دو کشور را مجبور به برداشت از ذخیره ارزی کرد که هر چند اندک ، اما برای پیشگیری از کاهش شدید نرخ برابری ارز در نظر گرفته شده است.
مستقیم یا غیر مستقیم هر یک از طرفین با توسل به زور سعی دارد دیگری را از پای انداخته وبه تسلیم وا دارد . شمال از شبه نظامیان شورشی که بر علیه دولت سودان جنوبی(۶) فعالیت میکنند، پشتیبانی لجستیکی و نظامی کرده و سرزمین همسایه اش را به دفعات از ماه نوامبر ۲۰۱۱ بمباران کرده است .
از طرف دیگر برای حکومت جوبا ، تصور جدایی از شورشیان SPLM/A-N دشوار است. آن ها به میل خوداز سودان جنوبی به عنوان پایگاه تدارک قوا استفاده میکنند، مانند اعضای جنبش برای عدالت و برابریJEM که بخشی از نیروهایش دارفور را به قصد جنوب کردفان ترک کرده اند . اواخر مارس ۲۰۱۲ ،ارتش طرفدار جنوب، JEM و SPLM/A-N حمله مشترکی را بر میدان نفتی مرزی Heglig ترتیب دادند که نمایانگر سطح هماهنگی بی سابقه آن ها بود .
حال آن که SPLM/A-N و گروه های حاضر در دارفور، که از این پس به سرکردگی جبهه ی انقلابی سودان هم پیمان شده اند، در نظر دارند رژیم حاکم در خارطوم را تغییر دهند. تاثیر گذاری و نقش آفرینی فزاینده ی جنوب در بین نیروهای SRF و سازش ناپذیری مذاکره کنندگان جنوبی، و در ردیف اول آقای پاگان عمان Pagan Aman(یکی از نزدیکان رهبری SPLM/A-N )، به این نگرانی دامن می زند که بخشی از نخبگان سیاسی در جوبا به این نقطه نظرگرویده اند .
کشورهای غربی و چین امیدوارند امضا توافق نامه ی دو جانبه ای در مورد حقوق ترانزیت مواد نفتی مانع بروز جنگ جدیدی میان شمال و جنوب گردد؛ اما قدرت های بزرگ در تحمیل یک مصالحه ناتوان هستند . واشنگتن که پشتیبان تاریخی جنوب و دشمن آشکار شمال است ظرفیت ها را محدود کرده، و به دلیل افکار عمومی که قاطعانه مخالف خارطوم هستند، میدان مانورش هر چه محدود تر می شود . در حالی که توجه رسانه های امریکایی و کنگره بر نقض حقوق بشر که توسط ارتش سودان در جنوب کردفان معطوف شده، برای دولت آقای باراک اوباما به نظر غیر ممکن خواهد بود که در عوض صلح با جنوب، از تحریم هایی که در سال ۱۹۹۷ و ۲۰۰۶، در جواب به پشتیبانی سودان از تروریسم وسپس سرکوب در دارفور اعمال کرده، حتی به طور محدود، بکاهد . در عوض واشنگتن سعی کرده بعد از سال ها لطف و خوش خدمتی ، به جوبا فشار آورد، روز ۲ مه ۲۰۱۲قطعنامه ای را در شورای امنیت سازمان ملل به تصویب رساند که هر دو سودان را تهدید به اعمال تحریم می کرد .
تعادل پر مخاطره ای برای پکن
علی رغم روابط نزدیک با نقش آفرینان این مسئله ، تاثیر و نفوذ پکن نیزنامعلوم است. چین بازیگر اصلی در بخش نفتی است که در توسعه آن در دوران جنگ داخلی در کنار خارطوم نقش دلشته است. چین توانسته بود از سال ۲۰۰۸ خود را به جوبا نزدیک کند . با این حال تلاش های آشکار پکن در میانجیگری بی نتیجه ماند. دیپلمات های چینی نزد همتایان غربی شان از ناتوانیشان در این رابطه خشمگین و شاکی هستند . به موازات این که روابط بین دو سودان رو به وخامت می گذارد برقراری توازن برای پکن پر مخاطره تر می شود . در عوض جوبا می داند که می تواند روی حمایت اسرائیل که از سال ۱۹۵۵ پشتیبان شورشیان جنوب (۷) بوده حساب کند. موانع محلی متعددی در برابر رسیدن به توافق وجود دارند. دو مصالحه نیمه کاره یکی در رابطه با پیوستن SPLM/A-N در مناسبات سیاسی سودان در ژوئن ۲۰۱۱، و دیگری در مورد جایگاه شهروندان سودانی و جنوب سودان در مورد سرزمین های متبوعشان در هر دو کشور ، در فوریه ۲۰۱۲ با شکست روبرو شد (۸). اولی که توسط آقای نافی علی نافی، دست راست آقای عمرالبشیر ، با آقای آگارصورت گرفت، سه روز بعد از به امضا رسیدن ، توسط رئیس جمهور سودان لغو شد . دومی به دلیل درگیری ها مرزی که حدس زده می شود با هماهنگی مشترک SPLM/A-N و بخشی از نیروهای ارتش جنوب برای جلوگیری از نزدیکی میان شمال و جنوب رهبری شده بود، باطل شد .
هیچ تضمینی وجود ندارد که قرار دادی در مورد حقوق نفتی برای آرام کردن وضعیت کافی باشد . احتمالا قراردادی برای پایان دادن به خشونت در جنوب کردفان و ایالت نیل آبی، که علل بروزآن ها قبل از هر چیز محلی بوده، با شکست روبرو خواهد شد . احتمال دارد که مرز میان دو سودان در سال های آینده همچنان بی ثبات باقی بماند .
پاورقی:
۱-
Statement by H E Salva Kiir Mayardit, President of the Republic of South Sudan to the National Legislature on the currentoil crisis, 23 janvier 2012
www.sudantribune.com
۲- مراجعه به مقاله آقای ژرار پرونیه ، « رژیم خارطوم بعد از جدایی جنوب دستخوش تلاطم شد» و مقاله آقای مارک لاورنیی، «گاه شمار وقایع یک استقلال اعلام شده » لوموند دیپلماتیک، فوریه ۲۰۱۱
۳-
Report on the human rights situation during the situation in southern kordofan, sudan , United Nations Missionin the Sudan, rapport interne , Juin 2011
۴-
In Need of review: SPLA transformation in 2006-2010 and beyond, SmallArms Survey,Geneve Novembre 2010
۵-
South Sudan border row ,causing shortages, 18 Mai 2011
www.bbc.co.uk
۶-
Fighting for the spoils: Armed insurgencies in Greater Upper Nile, Small Arms Survey, Novembre 2011
۷- چرا سودان جنوبی هم پیمان استراتژیک اسرائیل است، ۲۰ مارس ۲۰۱۲
www.slateafrique.com
۸-
Sudan says cessation of support to rebels prerequisite to peaceful relations with south, 30 Mars 2012,
www.sudantribune.com
گاهشمار وقایع
اول ژانویه ۱۹۵۶ دستیابی سودان به استقلال. شورشی در جنوب در ماه اوت ۱۹۵۵ در گرفت .
اکتبر ۱۹۶۴ قیام مردمی که منجر به سقوط رژیم نظامی که از سال ۱۹۵۸ بر سر کار بود ، شد .
۲۵ مه ۱۹۶۹ کودتا به رهبری جعفر ال نمیری.
مارس ۱۹۷۲ امضای قراردادی با شورشیان در آدیس آبابا، برای دستیابی به خودمختاری در جنوب سودان.
۱۹۸۳ رژیم ال نمیری تصمیم گرفت قوانین شریعت اسلام را به اجرا بگذارد .
آغاز شورشی جدید به رهبری جان گاراگی و جنبش هوادارش «ارتش مردمی سودان».
Sudan Peoples Liberation Movement/Army SPLM/A
آوریل ۱۹۸۵ قیام و خیزش مردمی و پایان دیکتاتوری نظامی.
۳۰ ژوئن ۱۹۸۹ افسران اسلام گرا به رهبری آقای عمرالبشیرقدرت را در دست گرفتند. جنگ با جنوب شدت گرفت .
۹ژانویه ۲۰۰۵ امضای توافق نامه ای باSPLM/A ، برای برگزاری رفراندومی در مورد خودمختاری جنوب که طی یک دوره پنج ساله به اجرا گذاشته شود .
۲۰۱۱ در ماه ژانویه، مردم جنوب سودان به طور گسترده به استقلال این کشور رای مثبت دادند و روز ۹ ژوئیه استقلال سودان جنوبی رسما اعلام شد .
ژان باتیست گالوپن محقق و کارشناس ویژه در مورد سودان برای یک سازمان بین المللی دفاع از حقوق بشر. در این مقاله نویسنده نظر شخصی خود را عنوان کرده است.
این مقاله در چارچو.ب همکاری مشترک با سایت دوستان لوموند دیپلماتیک منتشر می شود. نسخه چاپی لوموند دیپلماتیک فارسی در ضمیمه پنجشنبه ۲۲ تیر ماه ۱۳۹۱ منتشر شده است.