بخش چهل‌ودوم/ کیش بار (cargo cult)/ لام ونت لیندستروم/ برگردان: مهرداد میردامادی
کیش بار در [منطقۀ] جنوب اقیانوس اطلس یکی از برجسته‌ترین معماهای انسان‌شناسی بعد از جنگ جهانی دوم بود. در دوران پس از جنگ انسان‌شناسی توجه خود را از مدیریتِ استعماری مردمِ موضوعِ مطالعه، و ثبت فرهنگ٭هایی که به سرعت در حال نابودی بودند، به‌سوی مسائل مربوط به تغییرات اجتماعی، نوسازی٭، و توسعه ٭ و تأثیرات آن معطوف کرد. یکی از واکنش‌هایی که نسبت به این نظامِ جهانی در حال گسترش ابراز شد، جنبش‌های هزاره‌ای٭ بود که در ملانزی بدان عنوانِ «کیش بار» دادند. انسان‌شناسان و دیگران از ۱۹۴۵ چند صد کیش بار را شناسایی کردند که بیشتر آنان در ملانزی قرار داشت. برخی از این جنبش‌ها همچنان فعال‌اند و خود را در درون کلیساهای منطقه و احزابِ سیاسی نهادینه کرده‌اند.
نوشته‌های مرتبط
خطوط اصلی کیش‌های بار کاملاً تعیین و مشخص شد، به حدی که یک کیشِ بار به نقطۀ اوج صحنه‌های [یک فیلم مستندِ کلاسیک ایتالیایی] به سال ۱۹۶۳ با عنوان دنیای مبدل شد. (داستانِ کیشِ بار توسط داستان‌نویسان، شاعران، و نمایش‌نامه‌نویسان، بارها و بارها به رشتۀ تحریر درآمد؛ ازجمله در آثارِ آیی آرما، موریس گای، دیوید لـَن، توماس مرتُن، و رَندُولف اِستُو. پیامبر † [کیشِ] بار پیامی را از نیاکان ٭، یا در بیشتر مواقع از امریکایی‌ها یا دیگر خارجی‌های قدرتمند دریافت می‌کند که به وی نوید کشتی‌ها یا هواپیماهای پر از بار را می‌دهد. این بار و محموله کالاهای ساختِ غرب، ازجمله غذاهای کنسرو شده، لباس، ابزار، خودرو، و یخچال، را به علاوۀ پول ٭ دربرمی‌گرفت. بسیاری از اهالی ملانزی در طول سال‌های جنگ از چنین کالاهایی بهره‌مند می‌شدند، اما با عقب‌نشینی نیروهای نظامی از منطقۀ اقیانوسِ آرام این کالاها کمیاب‌تر شدند. شکل دیگر داستان آن است که نیاکان، کشتی‌های پر از بار را فرستادند، اما اروپایی‌ها این محموله‌ها را ربودند و به‌همین دلیل چیزی به دستِ آن‌ها نرسید.
پیامِ پیامبر، نوعاً بدین مضمون است که اگر مردم سازگاری و اجماعِ اجتماعی برقرار کنند، اختلافِ نظر و رویه‌هایی مخرب، مانند جادوگری، را کنار بگذارند، آن‌گاه بار خواهد رسید. در برخی از کیش‌ها مانند جنبشِ جان فـِروم در جزیرۀ تانا در واناتو، از رونق بخشی به رقص٭های سنتی، استفاده از مادۀ مخدرِ کاوا (Piper Methysticum) [که در پولینزی از ریشۀ گیاهی از خانوادۀ فلفل گرفته می‌شود ] و احیاءِ الگوهای اسکانِ قبل از دوران استعمار، حمایت می‌شود. در دیگر کیش‌ها، مانند جنبش پالیائو در جزایر مونوس، رهبران توصیه می‌کنند که سنت به‌طورکلی رها و رفتارهای اروپایی جایگزین آن شوند. پیامبران نوعاً اعمالی را تجویز می‌کردند که موجب رسیدنِ بار و محموله شود، که از آن‌جمله است می‌توانیم به گردهمایی‌های گروهی در روزهای مشخص، ساختن فرودگاه‌های کوچک، بارانداز، انبار و روستاهای جدید، برافراشتنِ میلۀ پرچم و دکل‌های موج کوتاه رادیویی، دفن یا شستنِ پول، آزادی عمل یا امساک در اعمال جنسی، بردن پول و گُل به گورستان، مشق و رژه به سبکِ [نیروهای] نظامی، و به‌ویژه رقص اشاره کنیم.
این نوع مناسکِ ٭ فرقه‌ای و نیز مقاومت ٭ روزافزونِ مردم در برابر مبلغانِ مسیحی و در برابر تعهداتِ کاری و مالیاتِ سرانه، باعث نگرانی مقاماتِ اجرایی و دولتی شد. از اواسطِ دهۀ ۴۰ تا اواسطِ دهۀ ۵۰ رژیم‌های استعماری به‌طور متداول و معمول رهبران کیش‌ها و فرقه‌ها را دستگیر می‌کردند که از این میان می‌توانیم: رهبرانِ آیین ماسینا در جزایر سلیمان ( که بیشتر از جزیرۀ مالایتا سازمان داده می‌شدند)، جنبش یالی در سواحلِ شمالی پاپوآ گینۀ نو و نیز رهبران جنبش‌های پالیائو و جان فـِروم را به‌عنوان نمونه ذکر کنیم. در اواخرِ دهۀ ۵۰ سیاست دولت از سرکوبی به همکاری تغییر پیدا کرد. رابطۀ میان جنبش‌های دیرپا و دولت‌های ملانزی، که دیگر مستقل شده‌اند، همچنان بین سوء ظن و بدگمانی از یک سو و همکاری و مساعدت از سوی دیگر در نوسان است.
همچنین در همین دهۀ ۵۰، کیش‌های بار موجب حاصل آمدنِ کارهایی غنی و پربار در ادبیات مردم‌نگاری شدند که به مقایسه و توصیفِ آن‌ها می‌پرداخت؛ همین ادبیات به مباحثی مهم درمورد ماهیتِ درکِ انسان‌شناختی دامن زد (مثلاً انقلاب در انسان‌شناسی [۱۹۶۴] اثر ایان ژاروی). تک‌نگاری‌هایی که توسط ژان گیار (۱۹۵۶) و مارگریت مید † (۱۹۵۶) نوشته شدند، به‌ترتیب نخستین [نوشته‌های توصیفی] در مورد [جنبش‌های] پالیائو و جان فـِروم بودند. در نظری اجمالی به ادبیاتِ تأثیرگذارِ [کیش‌های] بار، می‌توانیم به تک‌نگاری‌های مهم مامبو اثر کـِنـِلم بوریج (۱۹۶۰)، بار جاده‌ای اثر پیتر لارنس (۱۹۶۴)، و ترومپت به صدا در خواهد آمد نوشتۀ پیتر وُورسلی (۱۹۶۸[۱۹۵۷]) اشاره کنیم.
انسان‌شناسان از دو منظر به کیش‌های بار پرداخته‌اند. برخی، کیش‌های بار را گونۀ ملانزیایی جنبش‌های جهانی هزاره فرض کرده‌اند که در زمان بحران و اختلالِ اجتماعی پدیدار می‌شود. این نوع تبیین به دنبالِ کارکردهای اجتماعی و روانی کیش‌های بار است. کیش‌های بار در پاسخ به احساسات و هیجاناتِ ناشی از محرومیتِ نسبی † و آشفتگی عمومی ناشی از دگرگونی سریعِ اجتماعی، می‌توانند در شیوه‌های محلی ادراک و برداشت تغییر ایجاد کنند، حس عزت و بزرگی را دوباره به مردم بازگردانند، و راه حل توجیهی برای نابرابری و نظایر آن ارائه کنند. از لحاظ اجتماعی کیش‌ها و فرقه‌ها می‌توانند اتحاد و وفاق بیش‌تری برای مقاومت در برابر حاکمیتِ ظالمانۀ استعماری و پسااستعماری ایجاد کنند و زبانی برای [بیانِ] اعتراضِ سیاسی فراهم آورند.
دیگر انسان‌شناسان، کیش‌های بار را برخاسته از فرهنگ ملانزیایی دانسته‌اند [از این رو، معتقدند که] کیش‌های بار نه شکلی از اشکالِ جهانی واکنش به دگرگونی و ستمگری اجتماعی، که شکلی خاص از خلاقیت و تخیلِ فرهنگی در ملانزی هستند. تأکید بر کسب و مالکیتِ بار، بازتاب اهمیتِ فرهنگی مبادلۀ٭ ثروت در ملانزی است. علاوه بر این، سازمان و مناسک فرقه‌ای نیز نشان‌دهندۀ استباط و درک جزیره‌نشینان از تولیدِ اقتصادی، الهام بخشی نیاکان، ماهیتِ تغییراتِ اجتماعی و زدوبند‌های سیاسی بزرگمرد ٭ در سطح منطقه‌اند.
تبیین انسان‌شناختی در مورد کیش‌های بار، چه به‌عنوان واکنشی به نیروهای خارجی و چه به‌عنوان فرایند داخلی پویایی فرهنگی، به‌زودی تردیدهایی را درمورد دقتِ این اصطلاح به‌وجود آورد. بار به مراتب چیزی بیش از کالاهای ساده، و کیش نیز بیش از مناسکِ نامعقول معنا می‌دهد. عنوانِ «کیشِ بار» برای نخستین بار در شمارۀ نوامبر ۱۹۴۵ مجلۀ خبری ماهنامۀ جزایر اقیانوسِ آرام، که نشریۀ استعماری بود، ظهور پیدا کرد (Bird 1945). استفاده از این اصطلاح، به‌سرعت گسترش پیدا کرد و انسان‌شناسان با به عاریت گرفتن آن، عنوانی دوباره برای جنبش‌های اجتماعی [منطقۀ اقیانوسِ] آرام، که سابقۀ آنان به دهۀ ۳۰ سدۀ نوزدهم باز می‌گشت، برگزیدند. پیش از این تاریخ، بسیاری از این جنبش‌های اجتماعی، به پیروی از تحلیل ۱۹۲۳ اِ. ف. ویلیامز از جنبشی در نزدیکی کـِرِما در پاپوآ گینۀ نو، جنونِ وایلالا خوانده می‌شدند.
هرچند استفاده از عنوانِ «کیشِ بار» به‌جای جنونِ وایلالا پیشرفتی در کاربرد اصطلاحات محسوب می‌شود، اما استفاده از این عنوان دست‌کم در انسان‌شناسی کاهش یافته است. با وجود آن‌که استفاده از این اصطلاح در متون مقدماتی انسان‌شناسی همچنان امری رایج و معمول است، اما مردم‌نگاران به اصطلاحاتی روی آورده‌اند که از لحاظ توصیفی مناسب و سنجیده‌تر هستند (به‌طور مثال، تعدیلِ بومی‌گرایانه، پیش‌ملی‌گرا، خُردملی‌گرا، اعتراضِ محلی، خودیاری توسعه‌ای، جدایی‌طلب منطقه‌ای، یا جنبش‌های روح القدسی).
با این همه، روزنامه‌نگاران و دیگران همچنان این اصطلاح را برای توصیف جنبش‌های اجتماعی در ملانزی و خارج از آن به‌کار می‌برند. به‌طور مثال، گزارش‌هایی که در دهۀ ۹۰ به جنبش جدایی‌طلبِ جزیرۀ بوُگِ‌نویل می‌پرداختند، شرحی از کیشِ بار بودند. هرچند کیش‌های بار، دیگر به فراوانی در [منطقۀ اقیانوسِ] اطلس یافت نمی‌شوند، اما اکنون در سطحِ جهانی و در [حوزۀ] پر شور و تحرکِ سیاستِ عنوان‌دهی و برچسب‌زنی، ظهوری دوباره یافته‌اند. دیزنی اروپایی، مجلس جدید پارلمانی استرالیا، جذابیت استودیو‌های سینمایی هالیوود برای ژاپنی‌ها، شیفتگی اروپای شرقی به سرمایه‌داری، تلاش برای توسعه در جهانِ سوم، و مجموعه‌ای از دیگر اقداماتی هستند که تحت عنوانِ کیش‌های بار به باد انتقاد گرفته شده‌اند (Lindstrom 1993). «کیشِ بار» همراه با «فرهنگ»، «جهان‌بینی»† و «قومیت»٭ یکی از پرطرفدارترین مفاهیمِ انسان‌شناسی در خارج از حوزۀ این رشته است.
همچنین نک.: [اقیانوس] آرام: ملانزی، جنبش‌های هزاره، دین
***فایل در برخی موارد با پرینت مطابقت ندارد.
برای مطالعۀ بیشتر
Bird, N.M. (1945) ‘Is There Danger of a Post-War Flare-up Among New Guinea Natives?’ Pacific Island Monthly ۱۶ (۴, Nov.):69–۷۰
Burridge, K. (1960) Mambu: A Study of Melanesian Cargo Movements and their Social and Ideological Background, London: Methuen
Guiart, J. (1956) Un Siècle et Demi de Contacts Culturels a Tanna, Nouvelles-Hebrides, Publications de la Société des Oceanistes no 5, Paris: Musée de 1’Homme
Jarvie, I.C. (1964) The Revolution in Anthropology, Chicago: Henry Regnery
Lawrence, P. (1964) Road Belong Cargo: A Study of the Cargo Movement in the Southern Madang District, New Guinea, Manchester: Manchester University Press
Lindstrom, L. (1993) Cargo Cult: Strange Stories of Desire from Melanesia and Beyond, Honolulu: University of Hawaii Press
Mead, M. (1956) New Lives for Old: Cultural Transformation—Manus, 1928–۱۹۵۳, New York: William Morrow and Company
Williams, F.E. (1923) The Vailala Madness and the Destruction of Native Ceremonies in the Gulf Division, Anthropology Report no 4, Port Moresby: Territory of Papua
Worsley, P. ([1957] 1968) The Trumpet Shall Sound: A Study of ‘Cargo’ Cults in Melanesia, New York: Schoken Books