انسان شناسی و فرهنگ

شهر مدرن ايراني را بدون دانشگاه نمي توان تصور كرد. ناصر فكوهي، استاد انسان شناسي دانشگاه تهران در گفت وگوي حاضر با بيان اين سخن به بررسي نسبت دانشگاه و جامعه ايراني مي پردازد و ضمن بيان سير تطور دانشگاه در جهان غرب و در ايران، به نقاط سايه و روشن حضور دانشگاه در جامعه ايران مي پردازد. مدير موسسه انسان شناسي و فرهنگ معتقد است ما هنوز به نهادي به نام دانشگاه بطور كامل شكل و سامان نداده ايم و در اين شرايط لزوما سخن گفتن از ايجاد جريان هاي فكري پيرادانشگاهي و روشنفكري محض به نظرم چندان جدي نمي آيد: نخست بفرماييد سير تطور دانشگاه در غرب به چه صورت بوده است؟ دانشگاه، در معناي مدرن كلمه، يك ابداع اروپايي است. هر چند اين نام قديمي از پيش از انقلاب هاي دموكراتيك قرن نوزدهم به مراكز تعليم ديني مسيحي تعلق داشت و اين نهادها زيرنظر كليسا بودند. اما...

پیر سانسو برگردان ناصر فکوهی و زهره دودانگه این امر جهت گیری پژوهش کسانی چون ژرار دو نروال (Gérard de Nerval) و منتقدانی چون ژان ریشر (Jean Richer) را نشان میدهد که در این راه چندان مشکلی برای یافتن رد پای یک ریاضت کشی طولانی را ندارند. هر کشف فلاکت‌باری به غنایی معنوی منتهی می‌شود. ژرار دو نروال در یک شهر و به خصوص در پاریس به دنبال امر تماشایی و بدیع نیست. او احساس بسیار زنده و بانشاطی از موقعیت ناکامل آن شهر دارد و امید زیادی برای رسیدن به یک زندگی بهتر، و این اوست که باید با تحمل رنج خود را بپیراید. واقع گرایی نباید ما را گول بزند. واقع گرایی مرحله ای است که باید از آن گذر کرد. دوزخ، کابارۀ پل نیکه (Paul Nicket) است. و این مواجهه با جنبه‌های نامطبوع و نفرت آور شهر مطابق است با آن چه مرگ پاگشایانه خوانده می‌شود. او...

داریوش شایگان، فیلسوف و نویسنده و شخصیت ارزشمند و پرکاری بود که هرچند از ابتدا به دلایل گوناگون میان دو فرهنگ‌ ایرانی و فرانسوی جای داشت و شرایط از نخستین تا واپسین روزهای زندگی برای وی فراهم بود که گذاری قطعی و همیشگی از زبان فارسی به زبان فرانسه و فرهنگ غرب بکند اما از همان سال های اولیه تحصیل با گزینش هند به مثابه موضوع کار و با انتشار "آسیا در برابر غرب" در آستانه انقلاب، انتخاب خود را به سوی ایران و شرق انجام داد. این انتخاب البته در دهه ۱۹۸۰ با انتشار چندین کتاب، تردیدهایی را در برابر خود گذاشت که به نکات ضعف درونی شرق در برابر غرب در دیدگاه شایگان مربوط می شد . با وجود این از دهه ۱۹۹۰ تا هنگام مرگ شایگان حضوری پررنگ و موثر و دلگرم کننده در ایران داشت که از یک سو در آن تلاش برای بازیابی سنت کلاسیک...

داوید لوبروتون، برگردان ناصر فکوهی و فاطمه سیارپور تأثیر این داده‌‌ها براحساس درد به بهترین شکلی در چیزی که پزشکی بدان نام اثر پلاسبو، را می‌‌دهد، مشهود است (بشر، 1959؛ لوموآن 1988). پلاسبو در حدود 35% از بیماران که از درد رنج می‌‌برند به کاهش درد منجر می‌‌شود. در حالی که مورفین در 75% از آن‌ها مؤثر است. در رویکردی عمومی نیز مطالعاتی که با روش دو مجهولی به انجام رسیده‌اند نشان می‌‌دهند که پلاسبو در مقایسه با سایر داروها دارای کارایی 50 درصدی است. در این زمینه انتظاراتی که درمانگران دارند به همان اندازه اهمیت دارد که انتظارات بیمار. به عبارتی هرگونه دخالت درمان‌گرانه به صورت بالقوه به رویکردهایی بستگی دارد که نسبت به آن وجود دارد. شیوه‌ای که در درمان انجام می‌‌گیرد به نوبه خود بر تأثیرگذاری روش‌‌های به کار برده مؤثر است. البته کاهش درد به وسیله پلاسبو نافی شدت و واقعیت دردی نیست که بیمار تحمل...

برگردان ناصر فکوهی می‌بینیم که با مساله‌ای پیچیده سروکار داریم و نمی‌توانیم به سادگی و قاطعانه بگویم: «بانک در خدمت دولت است» یا «دولت در خدمت بانک است». فروشنده (که برای مسکن‌های فنیکس عموما یکی از کارگران قدیمی است) نه نمایندگی‌ای از دولت دارد و نه اصولا هیچ نمایندگی‌رسمی دیگری: او یک فروشنده دارای مشروعیت نیست که خانه‌هایی دارای مشروعیت به فروش رفتن را از طرف دولتی دارای مشروعیت فروش، به فروش برساند، ولی او به مثابه عامل دولت عمل می‌کند و می‌گوید: «من، شاخص‌ها را می‌شناسم و به شما می‌گویم که چه حقوقی دارید: شما صاحب دو فرزند هستید و بنابراین از این مقدار کمک مسکن برای خرید برخوردارید». بنابراین، افراد به اصول تولید کمک هزینه تامین مسکن استناد داده می‌شوند. چنین سازوکاری چگونه ایجاد می‌شود؟ به وسیله چه کسی؟ در چه شرایطی؟ در چه محیطی؟ افراد همچنین به اصولی استناد داده می‌شوند که ضوابط تولید مدیریت وام مسکن...

سخنرانی ناصر فکوهی در پژوهشکده مطالعات مرگ شفقنا- استاد انسان شناسی دانشگاه تهران و مدیر موسسه انسان شناسی و فرهنگ با تأکید بر اینکه مدیریت شهری باید به سمت کاهش نمایشی و دلخراش بودن مرگ در جامعه، حرکت کند، گفت: پذیرش مرگ به مثابه مرگ پرستی نیست بلکه مرگ بخشی از حیات و مکانیسم حیاتی است که می توان آن را در سطح بدن دید مثل اینکه سلول های ما می میرند تا سلول های تازه به وجود بیایند، همین مساله در سطح جامعه هم هست، گروهی باید بمیرند تا گروه دیگری بتوانند زندگی کنند. پذیرش اینکه به هر حال پیر می شویم و بیماریهای بسیاری به سراغ ما می آید و سرانجام باید بمیریم، منجر به غیر نمایشی کردن مرگ می شود که در حال حاضر متاسفانه مرگ را بسیار نمایشی و پر سرو صدا کردیم. به گزارش خبرنگار شفقنا، دکتر ناصر فکوهی در نشست آیین و فرهنگ نکوداشت...

پیر سانسو برگردان ناصر فکوهی و زهره دودانگه شکل‌های قدسی شهر در حقیقت شکل های امر قدسی خاص شهر در تاریخ انسان ها کم بوده‌اند. ما در اینجا مصداق های گوناگونی می‌آوریم که آگاهانه کوشیده‌ایم که آن‌ها دوران‌ها، منابع، جهان بینی‌های مختلفی را نشان دهند، سپس بر ضمانت‌های قدسی که به نظر ما حقیقی‌ترین آن‌ها آمده‌اند، انگشت گذاشته‌ایم. یک امر قدسی که شهر را نفی اما هدایتش می کند در قرون وسطا، شهر خود را به سود دغدغه‌ای بالاتر نفی می‌کند: گشایش به سوی خدایی متعالی؛ بدین ترتیب تحقق خویشتن یا شهر، فی نفسه، به مرتبه دوم اهمیت نزول کرده و یا دست کم می‌توان گفت این تحقق از خلال حرکت در شهر به وجود نمی‌آید: به نظر می‌رسد تقلید از حضرت مسیح و کناره گرفتن از جهان، راه مطمئن‌تری برای این تحقق باشد. این شهر قرون وسطایی هدایت شده است، زیرا در قلب خویش با خداوند رابطه دارد و...

  برگردان ناصر فکوهی دو نفر با یکدیگر صحبت می‌کنند: یک فروشنده کمی شتابزده که ابتدا باید ببیند در برابر خود یک مشتری جدی دارد یا نه. این فروشنده با حرکت از یک جامعه‌شناسی ِ کمی خودجوش اما مناسب، می‌داند که رایج‌ترین مشتری برای او باید خانواری باشد با دو فرزند. او باید کمترین زمان را تلف کند. بنابراین باید همه چیز را پیش‌بینی کرده باشد. حال اگر فروشنده مطمئن باشد که نتیجه‌ای در کار خواهد بود، باید جریان کارها را تسریع کند. ارتباطات و ساختار مبادله بسیار استاندارد و کلیشه‌ای است و همیشه شکل زیر را به خود می‌گیرد: تا چند دقیقه خریدار هر چه از دستش برمی‌آید انجام می‌دهد که نشان دهد چقدر برای فراهم کردن پول خرید خانه از این و آن قرض گرفته و زحمت کشیده، فروشنده را به سئوال می کشد و سعی می‌کند بین او و فروشندگان دیگر رقابت ایجاد کند، از او اطلاعاتی...

شلختگی پرونده‌ای که در این شماره «کرگدن» مطرح شده، «فحش» و «حرف مفت» است. اما از همان ابتدا باید این دو مفهوم را از یکدیگر جدا کنیم: از یک سو، در هم‌معنایی با موضوع نخست ما با مفاهیمی چون «توهین»، «افترا»، «بی ادبی» وشاید بیش از هر مفهومی با «جاهلیت» و «لومپنیسم» سروکار داریم. ازسوی دیگر، در موضوع دوم، با مفاهیمی چون «بلاهت»، «بی‌سوادی»، «یاوه‌گویی» و غیره. هر یک از این دو مفهوم، اهمیت زیادی در آسیب‌شناسی اجتماعی دارند و اما نمی توان آن دو را برغم رابطه عمیقی که با یکدیگر دارند و در مفهوم جاهلیت به آن می رسیم، با هم در یک متن کوتاه با رویکرد تحلیلی بررسی کرد. از این رو، در این یادداشت من تنها به مفهوم «فحاشی» و «توهین» می پردازم که یکی از آسیب‌های به شدت گسترده در جامعه کنونی ما است. پیش از این نیز در یادداشت‌ها و گفتگوهای متعددی از این...

داوید لوبروتون برگردان ناصر فکوهی و فاطمه سیارپور گذر از یک تجربه دردناک، اگر فرد از اطلاعات و ابزارهای شخصی مناسبی برخوردار باشد که بتواند اضطراب خود را میان ببرد و اگر بداند که در اطراف او هیچ‌کس رهایش نخواهد نکرد، بسیار آسان‌‌تر است. افزون بر این همه چیز وابسته به شرایط و چگونگی تحول حس‌‌های فرد است. دو مطالعه قدیمی که نتایج آن‌ها هنوز معتبر به حساب می‌‌آیند، نشان می‌‌دهند که تا چه اندازه اطلاعات دریافت شده به وسیله بیمار در روندی که تجربه بستری شدن در بیمارستان به حس‌‌های او می‌‌دهد، بر آرامش یافتنش مؤثر است. بیمارانی که برای یک جراحی آماده می‌‌شوند در این مطالعه به دو گروه تقسیم شدند، گروه اول کسانی بودند که اطلاعات بسیار دقیقی از محل جراحی و پیامدهای آن، نوع درد محسوس در این عمل، مدت زمان آن و ابزارهایی که برای کنترل این درد وجود دارد، دریافت می‌‌کردند. در عین حال...

برگردان ناصر فکوهی سخنرانی بسیار زیبایی از رینولدز هست که اتفاقی به آن رسیدم – در فرهنگ یک بخش تصادفی هم وجود دارد – در آنجا او معتقد است که کیفیت کار یک نقاش را باید بر اساس کیفیت وام‌گیری‌هایش [از کار دیگران] سنجید، هنر او در بهره بردن از وام‌گیری(1) است؛ و بدون شک نقاشان بسیار زیادی هستند که وام‌گیری‌های متعددی انجام داده‌اند. وام‌گیری‌های مانه در خود محتوایی نظام‌مند دارند: از نخستین آثارش به شیوه گویا و ولاسکز تا «نهار روی چمن»، همیشه می توان یکی دو سرچشمه را در کارهایش دید، گویی او همواره بر آن بود که هم از کسانی که از او پیشی گرفته‌اند جلو بزند و هم گویی بتواند در نقاشی معاصر آنچه را در گذشته وجود داشته، تکرار کند. درهمین راستا، بدون آنکه کاملا بتوانیم بدانیم، و بدون شک بی آنکه بخواهد، او در نقاشی خود، نقاشی را به پرسش می‌کشد: برای مثال وقتی...

مدیریت یکپارچه شهری به معنای اتخاذ یک رویکرد کل نگرانه و طراحی سازوکارهایی برای پیگیری این رویکرد در مدیریت شهر است. برای بررسی موانع مدیریت یکپارچه شهری در ایران با ناصر فکوهی، نویسنده، مترجم و استاد انسان شناسی دانشگاه تهران، گفت وگویی کرده ایم که متن کامل آن را در ادامه می خوانید. به نظر شما، نظام مدیریت یکپارچه شهری تا چه اندازه می تواند به اوضاع پیچیده در کلانشهرها کمک کند؟ امروزه اصولا اگر به دنبال یک توسعه پایدار و شهری باشیم که ساکنانش احساس رضایت و تعلق به آن داشته باشند و در همان حال بخواهیم زندگی ما در هماهنگی با طبیعت و اقلیم و با سازگاری نسبت به یکدیگر باشد، جز بهرهبردن از دستاوردهای نظام یکپارچه مدیریتی راهکاری نداریم. حال هر اندازه که موقعیت شهری افزایش و تراکم یافته و با وضعیت کلانشهری بزرگتری روبه رو باشیم، نیاز به این نظام بیشتر میشود. کلانشهرها اصولا ساختارهای چندان...

  پیر سانسو برگردان ناصر فکوهی و زهره دودانگه اما همان گونه که پیش تر نیز اشاره کردیم، ما شهری را در نظر داریم که در حدود سال های 1920 تا 1940 وجود داشته است. یعنی بیش از آن که دگرگونی های بزرگ شهری آغاز شده و سبک و سیاق جدیدی در ساخت و ساز و آمایش شهری به وجود آورد. ]امروز[ گسست زمانی کمتر از گذشته رنج آور به نظر می آید. افزون بر این، مسأله آن نیست که بخواهیم چندین قرن به گذشته بازگردیم، که کاری بی شک مبالغه آمیز است، بلکه هدف ما آن است که صرفاً چنین شهری را در لحظه ای تاریخی، آمیخته ای از گذشته و حال، رونمایی کنیم. ]برای نمونه[ ما به دنبال کشف خاستگاه‌های حومه شهر نیستیم، یعنی ببینیم آیا روستایی بوده که تحت پوشش و تصرفِ شهر درآمده یا نه. ما بیشتر در پی فهم آن قطبی هستیم که حاشیه در...

پیر بوردیو برگردان ناصر فکوهی (به محض آنکه بخواهیم بر یک موضوع اجتماعی کار کنیم، ضرورتا با دولت و اثرات آن روبرو می‌شویم، بی‌آنکه خودمان چنین چیزی را خواسته باشیم. مارک بلوک، یکی از بنیانگزاران تاریخ‌شناسی تطبیقی می‌گوید: برای مطرح کردن مسائل این شاخه باید از زمان حاضر حرکت کرد. او در کتاب معروفش در باره مقایسه رژیم اربابی فرانسوی و رژیم اربابی انگلیسی، او از شکل مزارع در فرانسه و انگلستان کار خود را آغاز می کند و سپس به آمار مربوط نرخ روستائیان در این دو کشور می‌رسد و از اینجاست که برخی از مسائل را مطرح می کند). بنابراین در اینجا تلاش می کنم بگویم خودم چگونه دولت را در کارم یافتم. و سپس سعی خواهم کرد که توصیفی به شما درباره زایش تاریخی این واقعیت اسرارآمیز بدهم. و هر اندازه بهتر این زایش را توصیف کنیم بهتر رمز آن را در می یابیم. خواهیم دید که...

آرمان- آرزو ضیایی: شهرهای توسعه‌یافته ناموزون پر از هرج‌و‌مرج، ترافیک، آلودگی هوا و هزاران مشکل ریز و درشت دیگر هستند. اینها تمام آن چیزهایی هستند که در سال‌های اخیر از کلانشهرهای کشورمان ساخته‌ایم. شهرهایی که به وجود آسمان‌خراش در آنها بیش از هویت‌شهری و تاریخی‌شان فکر شده و اکنون نتیجه کار مدیران شهری در کلانشهرها اسفناک است. ساکنان این شهرها هر روز و هر ساعت از مشکلات فوق‌الذکر گلایه‌مندند و مسئولان نیز تنها قادرند به آنها وعده‌های بلندمدت به منظور اصلاح امور بدهند. دلایل این همه نابسامانی و هرج و مرج در این شهرها چیست؟ آیا هنوز می‌توان برای نجات آنها کاری کرد؟ برای پاسخ به این سوالات و سوالات متعدد دیگر به سراغ ناصر فکوهی، استاد انسان‌شناسی فرهنگی رفتیم. در ادامه مشروح این گفت‌و‌گو را می‌خوانید. به اعتقاد شما چه مسائلی هویت شهری را دستخوش تغییر می‌کند و مسائل تاثیرگذار بر هویت شهری چه هستند؟ - این عوامل بسیار...

داوید لوبروتون برگردان ناصر فکوهی و فاطمه سیارپور معنایی که فرد رنج دیده به تجربه دردآور خود می‌دهد، رابطه او را با درد نیز معین می‌کند. اچ کی بِشرِ در طول جنگ جهانی دوم و در جبهه ایتالیا جمعیتی از سربازان زخمی را مشاهده کرده بود که با تیراندازی دشمن به این حال افتاده بودند. چیزی که باعث تعجب او شده بود، آرامش آن‌ها در گلایه‌هایشان از درد و پایین بودن سطح نگرانی‌شان پس از بیرون رفتن از جبهه جنگ بود. تنها یک سوم از این سربازان زخمی تقاضا کرده بودند برای آرامش درد به آن‌ها مرفین تزریق شود و باید دانست که این سطح از تحمل را به هیچ عنوان نباید مربوط به ضربه‌ای دانست که در این موقعیت بر آن‌ها وارد شده بود، زیرا این ضربه در مراحل بعدی نیز در آن‌ها تداوم می‌‌یابد. بِشرِ (1959) رفتار این سربازان را با رفتار بیماران غیرنظامی (یعنی همان‌ها اما در...

پیر بوردیو برگردان ناصر فکوهی این فاصله‌گذاری و این سردی (در تابلو) کاملا تعیین‌کننده هستند: به همین دلیل است که تقابل قائل شدن میان صورت‌گرایی و واقع‌گرایی پوچ است: با وجود این، باید به آن اشاره کرد زیرا در ساختار ذهنی کسانی که آن را دریافت می‌کنند، وجود دارد، هر‌چند فعال نیست. برای این نبود منطق، دلایل زیادی هست: مثلا آنچه بودلر آن را «دندیسم»(1) می‌نامید؛ یعنی این سردی در نگاه که نگاه می‌کند بی‌آنکه خود را درگیر کند؛ و یا فاصله‌گذاری فلوبری با یک سبک غیرمستقیم آزاد که امکان می‌دهد چیزی بگوییم، بی‌آنکه چیزی گفته باشیم و در همان حال که چیزی می‌گوییم. برای مثال از طریق نقل قول از کسی بی‌آنکه بگوییم درباره آنچه گفته شده چه فکر می‌کنیم، یا حتی بی‌آنکه اجازه دهیم حدس زده شود چه فکر می‌کنیم. در نتیجه ما با نوعی اخلاق روابط سروکار داریم و همین‌طور دلایلی زیبایی‌شناسانه. و این دلایل اخلاقی و...

مطالبات نسل جوان انقلاب با مطالبات نسل جوان امروز آنقدر متفاوت شده كه شايد در برخي از موارد كاملا برعكس شده باشد، شما اولا چقدر معتقد به اين تغيير هستيد و در ضمن فكر مي‌كنيد چرا در طي حدود 4 دهه اين اتفاق افتاده است؟ فكوهی: ابتدا بايد دقيقا بدانيم كه كدام نسل را با كدام نسل مقايسه مي‌كنيم. فرض كنيد كساني را كه امروز در رده سني 20 تا 35 سال هستند را با كساني كه در سال 57 در اين رده بودند، مقايسه مي‌كنيم. در اينجا دو مسئله وجود دارد كه مي‌توان درباره آنها صحبت و آنهارا باز كرد. يكي اين كه گروه‌های مورد استناد ما، در دو شرايط دروني و بيروني متفاوت بوده و هستند. جوانان زمان انقلاب در دوره اي مي‌زيستند كه 10 سال تزريق گسترده سرمايه‌هاي نفتي به ايران صورت گرفته بود. موقعيتي كه ايران در زمان شروع انقلاب داشت، موقعيتي بود كه در آن...

پیر سانسو برگردان ناصر فکوهی و زهره دودانگه بیاییم و به این مضمون خوانش‌پذیری شهری قدرت بیشتری بدهیم. کافه بیسترو، حومه شهر، اغلب همه تلاش خود را می‌کنند تا همان چیزی باشند که هستند- و از این طریق در برابر بی‌نظمی آشفته یک طبیعت وحشی مخالفت می‌کنند. و یا باز، اگر به یک موقعیت روستایی غیرصنعتی اشاره کنیم که اندکی انسانی شده باشد،«پان» بزرگ (Le Grand Pan ) انتظار انسان‌ها را بر هم می‌ریزد؛ و سبب تصور هراس‌آوری از پدیده‌ها می شود. رودخانه بی‌اندازه سرریز می شود و زمین‌ها را به زیر سیل می‌کشاند، آتش ازآسمان فرود می‌آید و خانه‌ها را می‌سوزاند. جنگل‌ها بی‌وقفه می‌لرزند و زمزمه نداهای غیبی نامفهومی در آن‌ها می‌پیچد، گله‌ها به ناگهان پراکنده شده و زمین‌ها را در جنونی از عشق یا اضطراب فراخواهند گرفت. و این بیشه‌زار نفرین شده که نباید درونش رفت... چرا که آکنده از شیاطین، ساتیرها، جانوران، پریان و خدایان لارس (Les...

  برگردان ناصر فکوهی کُنش‌های دولت   برای آنکه در اینجا از [درافتادن به حوزه] الهیات اجتناب کنیم، برای آنکه بتوانیم نقدی رادیکال نسبت به این پیوستن به موجودیت دولت که درون ساختارهای ذهنی ما جای گرفته است، داشته باشیم، می توانیم به جای [واژه] دولت ، کنش‌هایی را که می توان آنها را کُنش‌های «دولت» [درون گیومه] نامید را در نظر بگیریم، یعنی کُنش‌هایی با ادعای اینکه داری تاثیر بر جهان اجتماعی هستند.ما با سیاستی سروکار داریم که دارای مشروعیت قلمداد می‌شود، زیرا هیچ کسی امکان وجود بدیلی دربرابر آن را عرضه نمی‌کند و آن را زیر پرسش نمی‌برد. این کُنش‌های سیاسی، کارایی خود را مدیون مشروعیت و باوری هستند که نسبت به وجود ِ اصل بنیانگذارشان وجود دارد. من یک نمونه ساده می آورم: یک بازرس آموزش و پرورش که برای بازدید به یک مدرسه ابتدایی می‌رود. این فرد باید کُنشی کاملا مشخص را انجام دهد یعنی بازرسی....