انسان شناسی و فرهنگ

نگاه به تاریخ سیاسی  کشورهای جهان سوم با پیشینه  کوتاه مدتی از آنچه خود «دموکراسی» می نامند و در اغلب موارد چیزی جز  حکومت های فاسد و وابسته به سرمایه داری غربی نبوده است، و مقایسه آنها با تاریخ سیاسی حتی همین کشورهای غربی با پیشینه دویست ساله دموکراسی و با رسانه هایی که برغم همه فشارها و دستکاری ها، هنوز تا اندازه ای توانسته اند در برابر فساد  تاب بیاورند، به سرعت پدیده ای را به ما نشان می دهد: انتخابات در بسیاری از کشورهای جهان سومی تقریبا همیشه با اکثریت های  80 تا 99 درصدی به  پیروزی یک جناح و شکست مخالفانی که معمولا هیچگونه فرصتی برای  بیان ندارند منجر می شود؛ در حالی که در انتخابات کشورهای توسعه یافته بزحمت می توان نتایحی بیشتر از 52 یا 53 درصد را یافت و حتی این نتایج به زحمت ائتلاف های میان احزابی به دست می آید که کمتر...

  برگردان ناصر فکوهی  چند سال پیش کتابی منتشر کردم با عنوان « سخن گفتن، به چه معنا است؟» (1). در این کتاب به متونی استناد کرده بودم که  اتفاقی به دستم رسیده بودند: روزی وقتی داشتم از خیابان سن سولپیس(Saint Sulpice)  رد می شدم، به کتابی برخوردم  با عنوان: «کتاب سفید و سیاه عشای ربانی»(2). روشن است که  دیدگاه جامعه‌شناختی‌من تحریک شد و کتاب را خریدم. در این کتاب چیزی خارق‌العاده یافتم: مولف، پدر لولون(Lelong) متولی نُتردام به نوعی تمام نامه‌هایی را که از مومنان پایبند خود دریافت کرده بود و در آنها نسبت به تغییرات انجام شده به وسیله واتیکان دوم در شیوه برگزاری نیایش‌سرایی(لیتورژی) کاتولیک، اظهار انزجار کرده بودند، گردآورده بود. اگر کتاب را ببینید متوجه می شوید: به نظر من خیلی جالب است، من در صفحه سمت چپ جملاتی که مومنان درباره تجربه خود در اجرای این نیایش نوشته اند را مشخص کرده‌ام و داخل پرانتز شماره...

        کتاب «حکایت گل‌های رازیان» را می‌توان با خوانش‌های گوناگونی، پیش‌بُرد و روشن است که  در رویکردی که این‌جا به کار می‌رود، مااز بینشی جامعه‌شناختی/انسان‌شناختی مُلهم شده‌ایم، هرچند همچون همیشه، این رویکرد خود، در چارچوبی بین‌رشته‌ای قرار داده شده‌است. اما از ابتدا بگوییم، بی‌آنکه خواسته‌باشم این  کتاب را طبقه‌بندی کرده و شاید برغم  خواستِ مولف، آن را در گرایشی که «رُمان نو» نامیده شده‌است، اسیر کنم، اما هنگام آماده‌سازی این سخنرانی گویی از سرِ تصادف،  متنی از آلن رُب‌گرییه را ترجمه می‌کردم که به نظر می‌رسد می‌تواند سرآغازی بر تحلیل از کار خانم فضایلی باشد. بنابراین سخن خود را با آوردن بخش کوتاهی از این  نوشته با عنوان «تاریخ زیر سئوال» آغاز می‌کنم:  « [در رمان کلاسیک] همه عناصر فنیِ روایت، از جمله استفاده از گذشته ساده (ماضی مطلق)، سوم شخص مفرد،  استفاده بی قید و شرط از حرکت زمانی، و پی رنگ‌ها خطی،  منحنیِ قاعده مند  شورها...

پیر کونو (P. Queneau)  و س. ژالاد(S. Jallade) ، در یک کار پیش‌گام، پیش از این  بر نکته‌ای تأکید کرده بودند: اینکه  در برابر  شرایطی که ما با شکست  درمان درد روبرو می شویم، وطیفه  فرد درمانگر آن است که به بیمار کمک کند  به شکل دقیق‌تری مشکل وجود یک  موقعیت روانی آغازین در تداوم درد را درک کند؛ می‌گوییم دقیق‌‌تر زیرا بیمار خود به صورتی ضمنی این موضوع را حس می‌کند.  اما وظیفه دیگر درمانگر آن است که  بیمار را بدون تحقیر وی، متقاعد کند که وجود این مسئله روانی ربطی برای مثال به شکننده‌بودن  شخصیت او ندارد (Dueneau, Jallade, 1974, 60). روشن است که در اینجا به هیچ وجه بحث ما آن نیست که درمان‌های پیشین کنار گذاشته شوند بلکه منظور صرفاً آن است که به بازگشتی با خویشتن از خلال  یک همراهی  روان درمانی برسیم. ژالاد به تجربه‌ای اشاره می‌کند که به بیست و نه بیمار دارای...

  برگردان ناصر فکوهی  - پروژه نائوشیما (Naoshima) در بون مارشه، پاییز آینده ارائه خواهد شد. شروع این پروژه چگونه بود؟    - این پروژه به خواسته سویشیرو فوکوتاکه (Soichiro Fukutake)  رئیس گزوه بنس(Benesse) (یک بنگاه نشر  درسی و آموزش مکاتبه‌ای) آغاز شد. او که در اوکایاما(Okayama) نزدیک نائوشیما به دنیا آمده است، پس از درگذشت پدرش،  آثار هنری زیادی  به ارث برد و خود نیز سپس به آن آثار افزود.  اما این شور و علاقه برای هنر همواره همراه با  فعالیت های سیاسی و اجتماعی او بود. او که دلنگران آینده این منطقه بود، به فکر یک پروژه دیوانه‌وار افتاد و آن احیای این جزیره رو به نابودی، همراه با دو جزیره  کوچک دیگر یعنی اینوجیما(Inujima) و تشیما(Teshima) به کمک هنر بود.  بدین ترتیب در طول بیست و پنج سال، او از این  مجمع الجزایر یک مزکز هنری بی نظیر در جهان ساخت، جایی پراز موزه ها و خانه...

هر چند، ورود خودروهای خارجی به ایران از ابتدای قرن بیستم آغاز شده بود، تا نیم قرن بعد یعنی تا سال های پس از جنگ جهانی دوم (دهه 1320 و 1330) داشتن یک اتوموبیل، امری «اشرافی» به حساب می آمد و شهرهای هنوز معدود و کوچک کشور، هر چند برخی از آنها به سبک شهرهای اروپایی، خیابان کشی هایی منظم و آسفالت هایی نو داشتند، اما عموما خالی از خودرو بودند. عکس های قدیمی تهران،  با  لکه های سیاهی که در خیابان های خالی در آن گردش می کنند، امروز به یک نوستالژی تبدیل شده اند که سن و سال دارها، تنها در بعضی از روزهای نخست نوروز هر سال، ممکن است مزه دوردستی از آن را در چند خیابان  به یادآورند. هر چند در شهرستان ها این امر اتفاقی نسبتا تازه تر است که عمری بیشتر از بیست یا سی سال ندارد.   بهر رو،  در کمتر از شصت...

در واقع آن ‌چه را امروز می خواهم خیلی سریع به شما نشان دهم این است که  انقلاب نمادین  به مقولات برداشت ِ سوژه  ‌های برداشت‌ شده ضربه می ‌زند، یعنی مقولات برداشت را در خود آن‌ ها به چالش می ‌کشد. انقلاب نمادین با تعرض به این مقولات، با زیر سئوال بردن آن ‌‌ها به نوعی آن‌ ها را وا می ‌دارد خود را آشکار کنند.  فرد بدعت ‌گزار، همان ‌گونه که پیشتر گفتم، مسائل را از پیش ‌پا ‌افتادگی بیرون می ‌‌آورد، دریافت ‌کنندگان را منقلب کرده و در آن‌ ها حالتی از مشمئز‌شدن [از دریافت] ایجاد می ‌کند؛ در آن‌ها حالت توهین‌ شدن به وجود می ‌آورد  و از همین ‌جا آن‌ها را وا‌ می دارد امر پپش‌ پا ‌افتاده، امر بدیهی، «آن ‌چه مشخص است» را واکاوی کنند، کاری که ناقد دارای اختیار، هر چقدر این اختیار بیشتر باشد بیشتر، از آن بیزار است. چنین ناقدی...

  خالکوبی از سنت تا مدرنیته شهری در گفتگو با ناصر فکوهی "خالکوبی" به سبکِ ایرانی!    سال‌هاست "خالکوبی" یا "تتو کردن" در ایران وجود دارد. اما امروزه تتو کردن در ایران شاید بیش از آن‌که دنباله سنت یا آیینی برای تغییر بدن باشد، بدل به نوعی از مُد شده‌است.  فرارو|سال‌هاست "خالکوبی" یا "تتو کردن" در ایران وجود دارد. اما امروزه تتو کردن در ایران شاید بیش از آن‌که دنباله سنت یا آیینی برای تغییر بدن باشد، بدل به نوعی از مُد شده‌است. به گزارش فرارو، هرچند که داده‌ها و پژوهش‌های زیادی درباره "تتو" یا "خالکوبی" در ایران به دلیل ممنوعیت‌های موجود وجود نداشته، اما نگاهی به همین کار در فرهنگ‌های دیگر و همچنین نگاه به سایر اشکال تغییر بدن در جهان می‌تواند ما را در فهمِ خالکوبی در ایران کمک کند. ناصر فکوهی -انسان‌شناس، استاد دانشگاه تهران و مدیر انسان‌شناسی و فرهنگ- در گفتگو با فرارو این موضوع را...

ساختن با درد خطری که بیمار را تهدید می‌کند آن است که درد را به بخشی از هویت خویش تبدیل کند و به یک دردمند «مزمن» تبدیل شود و هویت پیشین خود را به گونه‌ای از دست دهد که رنج همه‌ی وجودش را تسخیر کرده و او در برابر این که در قلب هستی خویش قطب‌های دیگری برای علاقمندی داشته باشد، شکست بخورد. به عنوان نمونه برای بعضی از افراد، کارکردن تبدیل به نوعی داروی آرامش‌بخش می‌شود به صورتی که در لحظه‌ای فرد را از هاله‌ی درد بیرون کشیده و درون فعالیت‌هایی مشغول کند که بتواند اعتبار اجتماعی خود را حفظ کند. در چنین حالتی ما دیگر با یک بیمار دردمند مزمن روبرو نیستیم بلکه با مرد یا زنی سروکار خواهیم داشت که درگیر فعالیت خود بوده و همکاری با دیگران و پیش‌بینی درباره‌ی کارهایی که باید انجام دهد می‌اندیشد. او دیگر صرفاً بر درد خویش تمرکز نمی‌کند و به...

    برگردان ناصر فکوهی    تادائو آندو(Tadao Ando)، معمار سرشناسی در سطح جهان است که آثارش در آن واحد هم  جنبه ریاضت کشانه دارند و هم شگفت انگیزند. گفتگوی او را با مجله اکسپرس می خوانیم، در این گفتگو، او از شیفتگی اش برای فرانسه و  معماری انسان گرایانه خود سخن می گوید . تادائو آندو فردی خودساخته و از طرفداران لوکوربوزیه است. او برنده برخی از معتبرترین جوایز معماری جهان، از جمله جایزه پریتزکر در سال 1995 است. تادائو آندو  امروز 72 سال دارد و  پس از 45 سال عمرکاری،  به  ساخت و سازهای خیال برانگیز خود ادامه می دهد. شعار او: سادگی حجم ها و شکل ها است و  گفتگوی دائم با عناصر: آب، آسمان، باد... او با ساخت حدود 200 بنا،  این فلسفه در معماری خود را  به تحقق درآورده است. در میان کارهای او خانه های شخصی، بنای موزه های اروپایی، آمریکایی و به خصوص در...

      1-نولیبرالیسم ایرانی چگونه پا گرفت و نتیجه عملی مدیریت آنها بر اقتصاد و فرهنگ تاکنون چه بوده است؟ ویژگی های نئولیبرال های ایرانی چیست؟ آنچه ما نولیبرالیسم مینامیم، پدیدهای جهانی است که نامهای گوناگونی  برآن گذاشته شدهاست: از جمله «انقلاب محافظه کارانه»، «انقلاب تاچری» یا «ریگانی»، «راست جدید» و غیره.  برخی ریشه این امر را به اواخر دوران ریاست جمهوری نیکسون در آغاز دهه 1970 و  دگرگونیهای مهم اقتصاد آمریکا به سود بازارهای مالی و  صنایع نظامی و نفتی نسبت میدهند، اما اجماع بیشتر، بر سر ِ  دوران ریاست جمهوری ریگان در آمریکا و مارگارت تاچر در  بریتانیا از ابتدای دهه 1980 است  که  با استفاده از بحران های اقتصادی پیش از خود، ادعایی در آن زمان جذاب و «انقلابی» را مطرح کردند: اینکه همه  دردهای جهان توسعه یافته ناشی از دخالت های دولت در اقتصاد است و بنابراین خروج از منطق دولت حمایت کننده از مردم  یا...

شهر انباشت می‌کند، اما برای آنکه اوج‌گیری [1] عمودی خود را پنهان نگاه دارد،همان‌گونه که هانری لوفبور می‌گوید: « آن چه در روستا، و بنابر ]آهنگ[ طبیعت در گذر است و طبق چرخه‌ها و ضرب‌آهنگ‌ها زمان بندی می‌شود، در شهر به صورتی هم‌زمان در می‌آید [2] ». ما دلایل این گردهم‌آیی بزرگ را درک می‌کنیم. شهر ثروت های روستا را دریافت و ذخیره می‌کند. شهر محصول‌هایی را که هر فصل به بار می‌آورد، برای خود گرد می‌آورد. شهر است که کارکرد سازمان‌دهی و هدایت را بر عهده دارد. اما این دریافت کردن‌ها صرفا در سطح محصولات جاری باقی نمی‌ماند. این امر همچنین شامل اندیشه‌ها، سنت‌ها و آدابی نیز می‌شود که شهر دریافت می‌کند، گرد می‌آورد، کنار هم می‌چیند و سپس به داوری و نقد درباره آن‌ها می‌پردازد. این به هم فشردگی ناپایدار (که خود نشانه‌ای از یک انباشت سودمند است) ایجاب می‌کند که سلسله‌مراتب و الویت‌ها از میان بروند، و...

یک برنامه پژوهشی ناممکن: فضای نقد در این‌جا باز می‌خواهم یکی از اظهار‌نظر‌های  قاطعانه و دلبخواهانه‌ام را مطرح کنم، اما فکر می‌‌کنم آن‌چه را در این برنامه مشغول  کارکردن بر آن هستم، بیش‌تر از آن‌که به نظر می‌رسد،  بنیادین باشد، هر‌چند در این فرصت نتوانم موضوع را کاملا باز‌کنم. هم‌چون قرن نوزدهم، محکومیت آکامیک‌گرای ِ ضد آکادمیک (دانشگاه‌گرای ِ ضد‌دانشگاهی) امروز هم جنبه غالب دارد و در آن با نوعی همراهی ِ یک نقد راست‌گرا و یک نقد چپ‌گرا سروکار داریم. زمانی که ما با محکومیت‌هایی روبرو می‌شویم که اغلب خود را زیر لوای پیش‌فرض‌های یک‌سان اخلاقی، مطرح می‌کنند، این موضوع، بسیار جالب توجه می‌شود. و اگرمن کمی به این بی‌راهه تردید‌آمیز و سخت پا‌گذاشته‌ام،  منظورم دستکم سخت در بیانش است، دلیل آن است که فکر می‌کنم در این‌جا مساله بر سر یک هدف اخلاقی- سیاسی، در کاری جامعه‌شناختی است. به نظر من، کار جامعه‌شناختی، که دارای لحن مناسبی در...

  فرود نغمه هاي ماندگار «نواحي» به گوشه فراموشي بررسي جايگاه موسيقي اقوام و نواحي در ميزگرد «ايران» با حضور ناصر فكوهي، حميد رضا اردلان و محمدرضا اصلاني   نويسنده: ندا سيجاني مناسبات را به حدي رسانده ايم که بايد با احتياط در مورد موسيقي نواحي صحبت کنيم:  فکوهي: سياست فرهنگي ايران بايد به سمت گشايش و کنار گذاشتن مطلق ممنوعيت برود. درمحيط هاي گلخانه اي فرهنگ به وجود نمي آيد؛ براي رشد فرهنگ بايد آن را گسترش بدهيم و چاره اين کار از نگاه من از بين بردن ممنوعيت ها و انحصار است. اگر بخواهد دولت مدرن و توسعه يافته باشد نبايد تصدي فرهنگ را در دست داشته باشد. دولت تنها وظيفه سازماندهي را در خدمت مردم دارد  اصلاني: موسيقي شاخصه يک ملت است اما ما امروز آن را تبديل کرديم به تفريحات سالم و اين جايگاه خودش را از دست خواهد داد و درموسيقي روزمره جهان حذف خواهيم...

      برگردان ناصر فکوهی مارتین واسلن، استاد آزمایشگاه باستان‌شناسی قرون وسطا و مدرن مدیترانه،  در مرز ملی پژوهش های علمی فرانسه است. او متخصص هنر در قرون وسطا است.     معماران در همه زمان‌ها، این احساس را داشته‌اند که میان انسان و بنا، پیوند‌هایی فراتر از کاربرد آن‌ها وجود دارد. نقد معماری، این امر را به صورتی مبهم  در  تفسیر خود از سازه، از اجزاء، از راس بنا یا از پوسته آن، بیان کرده است. اما این بیان مبهم، گاه در نزد معماران به تاکید بر روابط مبتنی بر شباهت ِ میان بناها و بدن انسان کشیده است. این روابط برغم گستره  بسیار بزرگ آن‌ها در تفاوت‌هایشان،  به دو گونه اساسی  قابل  کاهش دادن هستند: از یک‌سو  شباهت‌های ریخت‌شناسانه در ظاهر که به ویژه به زیربناها مربوط می‌شوند (ستون‌های زن‌پیکر یا کاریتاد‌ها،  مرد‌پیکر یا آتلانت‌ها، مجسمه-ستون‌های قرون وسطا...) و شکل های  نوک و پایه آن‌ها؛ و از سوی...

    1-نولیبرالیسم ایرانی چگونه پا گرفت و نتیجه عملی مدیریت آنها بر اقتصاد و فرهنگ تاکنون چه بوده است؟ ویژگی های نئولیبرال های ایرانی چیست؟ آنچه ما نولیبرالیسم مینامیم، پدیدهای جهانی است که نامهای گوناگونی  برآن گذاشته شدهاست: از جمله «انقلاب محافظه کارانه»، «انقلاب تاچری» یا «ریگانی»، «راست جدید» و غیره.  برخی ریشه این امر را به اواخر دوران ریاست جمهوری نیکسون در آغاز دهه 1970 و  دگرگونیهای مهم اقتصاد آمریکا به سود بازارهای مالی و  صنایع نظامی و نفتی نسبت میدهند، اما اجماع بیشتر، بر سر ِ  دوران ریاست جمهوری ریگان در آمریکا و مارگارت تاچر در  بریتانیا از ابتدای دهه 1980 است  که  با استفاده از بحران های اقتصادی پیش از خود، ادعایی در آن زمان جذاب و «انقلابی» را مطرح کردند: اینکه همه  دردهای جهان توسعه یافته ناشی از دخالت های دولت در اقتصاد است و بنابراین خروج از منطق دولت حمایت کننده از مردم  یا...

  به رسمیت شناخته‌شدن موقعیت شخصی رنج برای بیمار، در دسترس‌بودن کسی که درمان را بر عهده دارد و گشایش بدن‌ها به یک تأثیرگزاری نمادین می‌انجامد. تماس بدن با بدن وقتی با شخص دیوانه انجام می‌گیرد امری نادر است و سبب از کار افتادن حرکات دیگری می‌شود. البته حرکت آرامش‌بخش هرگز حرکتی مکانیکی به حساب نمی‌آید، تأثیر آن بستگی به کیفیت حضور و بنابراین تماس دارد. به این ترتیب است که باید سخن سیمون دوبوآر را در روایتی که از مرگ مادرش نوشته است درک کنیم:«دردهای مادرم به هیچ عنوان خیالی نبود، دلایل آن‌ها ارگانیک(اندامی) و دقیق بودند. با وجود این وقتی از سطحی پایین‌تر می‌آمدیم حرکات دوشیزه مارتن آن دردها را آرام می‌کرد؛ به همین ترتیب حرکات خانم هورت ران او را آرام نمی‌کرد» [1] . دستی که بر پیشانی یا شانه او گذاشته می‌شود یا بازویی را می‌فشارد این دست دایی را از میان برده و همبستگی و هماهنگی...

تصویر: راه آهن اثر مانه، 1873 پیر بوردیو برگردان ناصر فکوهی  پرانتزی درباره پوپولیسم علمی  (در شیوه افشاگری‌های محافظه‌کارانه در زمینه هنر، مهم‌ترین سلاح پیش کشیدن مفهوم ِ «مضحکه شدن» در نظر «مردم» [مخاطبان] است: برای نمونه این‌که بگویند: «نگاه‌کنید‌شان، نگاه کنید چطور به او می خندند[مخاطبان  به تابلوهای مانه](1) زولا در کتابش «شاهکار» (L'Oeuvre)، کتابی که از لحاظ ادبی چندان شورانگیز نیست و به عنوان یک سند نیز  نمی‌توان چندان به حسابش آورد، اما در برخی از موارد به نکاتی اشاره کرده که در بسیاری از تحلیل‌های تاریخی  نادیده گرفته‌شده‌اند، این جّو ِ مشمئز‌کننده را توصیف می‌کند، جّوی که در مجله شاریواری(Charivari) وجود داشت. این مجله فکاهی هر‌هفته ، مانه را سوژه خود می‌کرد(2) شاریواری مجله‌ای مهم بود که از نوعی تخریب مناسکی از نوع دینی و از فضایی که جنجال‌هایی از نوع «شکار جادوگران»* [در قرون وسطا]  را به یاد می‌آورد، استفاده می‌کرد. همه تمثیل‌های این‌چنینی برای  مجله،...

    سال ‌هاست افرادی که «گروه‌های خودسر» نام گرفته‌اند و کمابیش شناخته‌شده هستند، به افراد و برنامه‌ها و  مراسم و سخنرانی‌ها حمله می‌کنند؛ این گروه‌ها که نظیرشان در همه جای دنیا وجود دارد با همان روش‌هایی که در سایر نقاط جهان مرسوم است، یعنی  روش‌های خشونت‌آمیز ِ لومپنی و اوباش کار خود را انجام می‌‌دهند و تنها تفاوتشان با سایر نقاط جهان به ویژه در کشورهایی نظیر آلمان، فرانسه، بریتانیا و آمریکا آن است که  آنجا بیشتر  شعارهای نژادپرستانه و ملی‌گرایی افراطی می‌دهند و هدف اصلی‌شان گروه‌های مدافع حقوق بشر و اقلیت‌ها و یا خود این اقلیت‌ها است (نظیر اردوگاه‌های پناهندگان) ولی اینجا خود را  پشت ظاهری از مقدس‌مابی و «انقلابی‌گری» پنهان می‌کنند که البته تقریبا هیچ کسی را فریب نمی‌دهد. در تحلیل‌ها، گروهی معتقدند این افراد  «خودانگیخته» و «خودجوش» هستند و گروهی برعکس آنها را کاملا «سازمان‌یافته» می‌دانند. افزون بر این برخی تحلیلگران این گروه‌ها را نزدیک  به جناح...

اگر کمی بیشتر در زمان به عقب برگردیم و اگر فرایند عینی کردن را در کار خود ریشه ای‌تر کنیم، می‌توانیم بگوییم که فضای شهری به صورتی خاص تقدس خود را از دست داده است. در این جا می‌توانیم به اصلاحات کلیستن آتنی [1] برای تغییر این شهر یونانی اشاره کنیم. زمانی که قدرت پادشاه هم چون قدرت خانواده های بزرگ رو به ضعف می‌گذارد، فضا رمز و راز خود را از دست می‌دهد. مرکز، همان آگورایی است که همه می‌توانند درونش وارد شوند: مکانی باز، عمومی، تهی- درست شبیه قوانین مکتوب کنونی که در تضاد با سخنان محرمانۀ رمزآموزان  [پیشین] قرار می‌گیرد. افراد می‌توانند با آزادی [درشهر] بچرخند؛ بناها و معابد رو به بیرون دارند و نمای آن‌ها گویای سخنی است که میل به بیانش دارند. این جهش شاخص ظهور یک دموکراسی شهری است اما در عین حال بار مقدس فضا را کاهش می‌دهد. البته شکی نیست که آکروپل...